مباني قدرت نرم در تاريخ اسلام
جنگ نرم
یکی از مباحث زنده در عرصه روابط بین الملل و علوم سیاسی مسئله قدرت نرم است که همیشه مورد توجه بشر بوده است اما در این زمان اهمیت بسیار مهم و گسترده ای یافته است تبیین این موضوع در تاریخ اسلام و تفاوت قدرت نرم اسلامی در مقابل قدرت نرم غربی یکی از مباحثی است که باید بدان توجه داشت بخصوص طلاب و روحانیت معظم شیعه که در طول تاریخ تشیع محوریت تولید قدرت نرم تشیع را به عهده داشته اند.

پروفسور «حميد مولانا» استاد دانشگاه آمريكن در كتاب «اطلاعات و ارتباطات جهاني: مرزهاي نو در روابط بين الملل» در سال 1986 ميلادي به تعريف و تبيين واژه قدرت نرم پرداخت. مولانا قدرت را به دو بخش تقسيم كرد؛ قدرت ناملموس «نرم» كه منابع آن دين، ارزش ها، باورها، ايدئولوژي و دانش هستند، و قدرت سخت يا ملموس كه در مواردي چون منابع طبيعي، جمعيت، ثروت و ابزار نظامي و جنگي و غيره ريشه دارد. به اعتقاد مولانا، قدرت نرم زيربناي قدرت سخت بوده و ماهيت آن را مشخص مي نمايد.

جوزف نای نظریه پرداز آمریکایی با تأكيد اصلي بر قدرت نرم است كه در بررسي آن به ديپلماسي عمومي و ديپلماسي فرهنگي توجه دارد و آن‎‎ها را ابزار‎هاي اصلي قدرت نرم مي‎داند. وي در ادامه به ديپلماسي در عصر اطلاعات مي‎پردازد و معتقد است در عصر انفجار اطلاعات، تشخيص اطلاعات ارزشمند بسيار مهم است و كسي كه بتواند اين مسئله را درك كند، در دستيابي به قدرت نرم موفق‎تر عمل مي‎كند.

بنابراین ریشه قدرت نرم در انسان و فرهنگ انسانی دارد. امروزه نظام سلطه، با محور قرار دادن قدرت نرم خود جهت نفوذ به اعماق قلوب ملتها سعي در استعمار كشورها و تحقق شعار جهاني سازي (آمريكا سازي) دارند. قدرت نرم در هر نظامي مبتني بر طلب از سوي ملت ها است لذا آنان با تمسك به "بعد مادي انسان و نيازهاي غريزي او"، سعي در نفوذ ميان ملتها براي براندازي نرم دولت هاي حاكم و روند جهاني سازي غربي دارند. امروزه استکبار جهانی با استفاده طراحي شده از تبليغات و ابزارهاي مربوط به آن(از جمله نیازه و خواسته های غریزی انسان)، براي نفوذ در خصوصيات فكري جهان اسلام، باتوسل به شيوه‌هايي كه موجب پيشرفت مقاصد امنيت ملي آنها شود حرکت می کند تا جنگ روانی تمام عیاری را علیه جهان اسلام به پیشبرد.

اما با توجه به معارف اسلامي و تاريخ اسلام، نمي توان "غريزه" را محور و مبناي توليد قدرت نرم در جوامع اسلامي دانست. با توجه به تاريخ اسلام روشن مي شود كه ازبدو ظهور اسلام توجه به قدرت نرم در مقابل قدرت سخت و نيمه سخت كانون توجه اولياي دين بوده است. به طور مثال اقدامات رسول اكرم در تأسيس نظام اسلامي وگسترش آن؛ توسعه سريع اسلام با كمترين ابزار نظامي در كشورهاي بافرهنگ و تمدن كهني چون ايران، هند، مصر، سوريه و ...؛ مسلمان شدن ملت مغول پس از حمله به ايران، ورود فرهنگ اسلامي در دوره رنسانس به غرب؛ و گسترش موج انقلاب اسلامي همه نشانگر وجود قدرت نرم در استحكام دروني و نفوذ اين فرهنگ در ميان ملتها دارد. با توجه به اين پيشينه، و شواهد قرآني و روايي روشن مي شود كه مبناي قدرت نرم جامعه اسلامي بر نيازهاي غريزي صرف نبوده است بلكه مبتني بر "فطرت الهي انسان" بوده است. به عبارت ديگر آنچه موجب خروج موج اسلام خواهي از ديوار شهر مكه و گسترش آن به جهان شده است هماهنگي آموزه هاي اين دين با فطرت الهي انسان و سرشت لايتغير بشريت بوده است. و براساس طلب فطري ملتها بوده است كه اسلام و جنبش ها و دولتهاي اسلامي توانسته اند دراعماق قلوب و فرهنگ ها نفوذ كنند.

با توجه به مطلب پیشین چند نکته کلیدی حائز اهمیت است:

1. امروزه قدرت نرم مورد توجه انديشمندان روابط بين ملل قرار گرفته و قدرتهاي استعماري نيز با استفاده از توان و نيروي آن سعي در جهاني سازي غربي و جنگ نرم از طريق استحاله دروني با ملتها دارند. يكي از محورهاي هدف به طور يقين نظام جمهوري اسلامي به عنوان پرچم دار عدالت خواهي و ظلم ستيزي است چراكه انقلاب ما تمام معادلات نظام سرمايه داري را به هم ريخته و سد بزرگي بر سر راه اهداف استعماري آنان است.

2. مقابله با تهديدات نرم نيازمند شناخت، قدرت نرم داخلي است تا بتوان ازاين طريق، مراكز آسيب زا را شناخت و از آنها حفاظت نمود.

3. بي شك انقلاب اسلامي ايران علاوه بر اهداف داخلي داراي ابعاد جهاني است. براي تحقق اهداف جهاني انقلاب، مي بايست از طريق قدرت نرم و نفوذ در دلهاي ملتها و مستضعفين عالم كوشيد.

بنابراين با توجه به اهميت قدرت نرم و كاربرد گسترده و عميق آن در عرصه بين الملل، به شناخت، تحكيم و توسعه قدرت نرم جمهوري اسلامي پرداخت و چون اين نظام مبتني بر معارف اسلامي و پيشينه اسلامي است مي بايست با توجه به تاريخ اسلام، مباني و منابع قدرت نرم را شناخت و با توسعه وتكميل آن در نظام جمهوري اسلامي ايران، پيام جهاني اسلام و انقلاب را به گوش جهانيان رسانيد و جلوي نفوذ استعمار را در ميان ملت سد كرد.

خلاصه آنکه:

1. نفوذ هر قدرت نرمي در ميان ملتها، مبتني طلب و پذيرش آن از سوي ملتها است و پذيرش نيز بر نياز استوار است.

2. انسان داراي دو بعد مادي و روحاني است، و بعد مادي انسان بر محوريت "غريزه" و روحانيت انسان بر محور "فطرت الهي" شكل گرفته است. پس نيازهاي انسان بر دو قسم نيازهاي غريزي و نيازهاي فطري است.

3. دين مبين اسلام بر پايه فطرت شكل گرفته است و رهبران عاليقدراسلام نيز بر فطرت تأكيد داشته اند و همواره در مسير شكوفايي فطرت انسانها حركت نموده اند.

4. مهمترين نيازهاي فطري بشر عبارتنداز: 1. توحيد(خدامحوري) 2. معنويت و پرستش 3. اخلاق و ارزشهاي انساني 4. برنامه جامع براي سعادت مادي د ابدي 5. حاكميت عدالت جهاني، امنيت جهاني، صلح جهاني.

5. با نگاه به تاريخ روشن مي شود كه هرجا جوامع و دولتهاي اسلامي به نيازهاي فطري بيشتر توجه داشته اند از قدرت بيشتري برخوردار بوده و هرجا اين نيازها مغفول واقع شده است قدرت كمتري داشته اند.
6. از این رو روحانیت می بایست با تعمق در معارف دینی و استفاده از فطرت خداجوی انسانهای مؤمن به نقویت قدرت نرم نظام اسلامی ایران و مذهب تشیع در جهان بپردازند

منابع:

1. خامنه اي، سيد علي(آيت الله)، فروپاشي از درون(تحليل فروپاشي نظام شوروي و مقايسه آن ايران).

2. رنجبران، داود، جنگ نرم، تهران، ساحل انديشه(سادات)، 1388.

3. شريفي، احمد حسين، جنگ نرم، قم، موسسه امام خميني، 1389.

4. طهطاوي، سيد محمد، غروب آفتاب در اندلس(علل انحطاط حكومت مسلمانان در اسپانيا) تهران، دارالصادقين، 1381.

5. لنون، الكساندر.تي. جي، كاربرد قدرت نرم، محسن روحاني، تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.

6. مرادي، حجت الله، مجموعه مقالات قدرت و جنگ نرم از نظريه تا عمل، تهران، ساقي، 1388.

7. ميلسن، ژان و همكاران، قدرت نرم درروابط بين الملل، رضا كلهر و سيد محسن روحاني، تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.

8. ناي، جوزف و ديگران، فرسايش قدرت نرم، سعيد ميرترابي ،تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.

9. ناي، جوزف، قدرت نرم ابزار موفقيت در سياست بين الملل، تهران، دانشگاه امام صادق، 1389.

10. نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري دردانشگاه ها، جنگ نرم، 1389.