چرایی اقبال مردم ایران به استفاده از وسیله نقلیه شخصی
فرد در اتومبیل شخصی خود احساس راحتی میکند زیرا احساس میکند هنوز در خانهی خود نشسته و از آسیب یا تجاوز دیگران به حریم امنش در امان است. این فکر و مبنای فرهنگی آن باعث شده افراد اتومبیل شخصی را به وسایل نقلیهی عمومی ترجیح دهد
امروزه ترافیک یکی از معضلات گریبانگیر شهرهای بزرگ و مشکل آتی شهرهای متوسط و کوچک خواهد بود. ترافیک حاصل ورود یک پدیدهی بیگانه به نام اتومبیل به جامعهی ماست که زیرساختهای ارتباطی آن منطبق با این وسیله نبود. الگوی معماری ایرانی در شهرها و روستاها مرکزگرایی بود که در آن معمولاً منازل مسکونی حول یک مرکز که مسجد، قنات یا چشمه، امامزاده و مکانهای مقدس یا مقرهای حکومتی بود، تجمع مییافتند و به اطراف گسترش مییافتند. در این الگو کوچهها باریک و گاهی مسقف بود و از اطراف شروع میشد و به مرکز منتهی میگردید. به همین دلیل و برخی قوانین مانند ارث و تقسیم زمین کوچههای بنبست در شهرهای ایران بسیار زیاد بود. تقاطعهای مهم چند کوچه سرگذر نامیده میشدند و محل تجمع افراد همسایگان و هممحلیها بود.
الگوی بازار، تیمچه و معمولاً مُسقف بود که در هر بخشی از آن اصناف مختلف تجمع مییافتند و گاهی یک منطقه یا محله به همین دلیل به نام اصناف مشهور میگردید؛ راستهی مسگرها، تیمچهی عطارها و ... . خانههای مسکونی معمولاً جدا از بازار و کارگاهها بنا میشدند و فضای خانوادگی از فضای مردانه جدا میشد.
در شهر ایرانی چهار عنصر دین، دولت، بازار و خانواده بعنوان نمایندهی چهار خردهنظام اقتصاد، فرهنگ، سیاست و اجتماع همواره حضور داشتند. برای مثال در شهر اصفهان بعنوان یکی از الگوهای شهرسازی ایران مرکزی، همهی این عوامل در کنار هم به تعادل رسیدهاند. در میدان نقشجهان مسجد امام بعنوان نماد دین، عالیقاپو به عنوان نهاد حکومت و بازار و کسبه بعنوان نماد بازار حضور دارند. خانواده نیز در کنار این عوامل در محلههای اطراف میدان حضور دارد. دین، دولت و بازار در حوزهی عمومی و در کنار هم حضور داشتند اما خانواده بعنوان قلمرو حوزهی خصوصی بدور از حوزهی عمومی مستقر بود و نقش بسیار مهمی در تعیین معنای زندگی فرد ایرانی بعهده داشت. حوزهی خصوصی فرد برای او بسیار ارزشمند بود و تمام تلاش خود را بکار میبست که مرزبندیهای آنرا با حوزهی عمومی نگاه دارد.
حفظ حریم خانواده از اولویتهای مهم تفکر ایرانی بوده است و حتی معماری خانههای ایرانی بر اساس همین اولویت شکل میگرفت. برای مثال برای حفظ حریم خانواده، معماری ورودی منزل به گونهای بود که از جلوی در ورودی حیاط منزل قابل مشاهده نبود و بعد از ورود به یک راهروی موّرب(هشتی) امکان ورود به حیاط خانه وجود داشت.
تفکر جدا کردن حریم خانواده بعنوان حوزهی خصوصی از حوزهی عمومی همچنان پایدار ماند تا اتومبیل وارد جامعه شد. ورود اتومبیل اقتضائات خاص خود را داشت که با مبانی فرهنگی و معماری شهری سازگار نبود. از این منظر شهرهایی که با عناصر مختلف به تطابق و تعادل رسیده بودند با ورود این پدیده دستخوش تحول شدند. کوچههای باریک و سرگذر که محل تعامل همسایگان و تقویت روابط متقابل همسایگی بود و پیوندهای عاطفی را پشتیبانی میکرد به ناگزیر برای ورود اتومبیل تغییر یافت. کوچهها گشاده و فراخ شدند و گذرها به چهارراههایی شلوغ تبدیل شدند که افراد فقط میخواهند هرچه زودتر از آنجا دور شوند. در چنین محیطی امکان تعامل با دیگران و همسایگان باقی نمیماند و حوزهی عمومی به محل عبور تبدیل شدند.
در کنار تأثیرات اتومبیل بر معماری و روابط و مناسبات اجتماعی، خانوادهی ایرانی تلاش کرد این وسیله را در خدمت خود بگیرد. به همین دلیل اتومبیل به وسیلهای برای حفظ حریم خصوصی و تفکیک آن از حوزهی عمومی تبدیل شد. در واقع اتومبیل برای ما امتداد حوزهی خصوصی خانه در بیرون است؛ قطعهای قابل حمل و متحرک برای خانواده در بیرون . از همین جهت است که اقبال به وسایل نقلیهی عمومی در ایران کمتر از وسیلهی نقلیهی شخصی است.
فرد در اتومبیل شخصی خود احساس راحتی میکند زیرا احساس میکند هنوز در خانهی خود نشسته و از آسیب یا تجاوز دیگران به حریم امنش در امان است. این فکر و مبنای فرهنگی آن باعث شده افراد اتومبیل شخصی را به وسایل نقلیهی عمومی ترجیح دهد. باز بر همین مبناست که در شهرهای بزرگ تاکسی که در آن حوزهی خصوصی با افراد کمتری تقسیم میشود مورد اقبال بیشتر است که البته قیمت بیشتر کرایهی تاکسی از جاذبهی آن میکاهد. جالب توجه اینکه بر اساس همین تحلیل است که تاکسیهای ون که ظرفیت بیشتری برای حمل مسافر دارد، چندان مورد استقبال مسافران نیست و اگر مختار باشند تاکسی کوچکتر را به ون ترجیح میدهند.
بر این اساس بخشی از مسألهی ترافیک، ریشه در عوامل فرهنگی و نگاه فرد ایرانی به خانواده و حوزهی خصوصی دارد. از این منظر اگر استفاده از وسایل نقلیهی عمومی تشویق میشود، باید در وسایل عمومی حفظ حریم خصوصی خانواده که بیشتر بانوان را دربر میگیرد، مورد توجه واقع شود.
دیدگاه ها