تحلیلی بر حوزه انقلابی از منظر امام خامنهای
ابراهیم نصرالله پور[1]
چکیده
حوزه انقلابی عاملی مهم در به ثمر نشستن انقلاب اسلامی و تداوم آن تا به امروز بوده است. رهبر انقلاب اسلامی با درک صحیح از جایگاه حوزه و اطلاع از برنامهریزی دشمن برای جداکردن حوزه از انقلاب و نظام، هشدار دادند که انقلابی نماندن حوزه، خطر انحراف نظام از انقلاب را به دنبال خواهد داشت. (بیانات: 25/12/1394) مسئله نوشتار حاضر این است که حوزه انقلابی از منظر امام خامنهای، چه ویژگیها، شاخصها و بایستههایی دارد. برای پاسخ به مسئله، با روش توصیفی- تحلیلی و رجوع به منابع کتابخانهای (اعم از دیجیتالی و غیره)، مطالبات و رهنمودهای رهبری در قالب چیستی، چرایی و چگونگیِ حوزه انقلابی، مورد تحلیل قرار گرفت و مشخص گردید انقلابی ماندنِ حوزه ضامن بقای نظام اسلامی است و حوزه باید نقش تاریخی خود را در پاسداری از نظام، صیانت از فضای انقلابی در کشور، تبیین مؤلفههای انقلاب، بصیرتافزایی به آحاد جامعه در عرصههای مختلف و ... ایفا کرده و نسبتبه دیگر نهادها پیشرونده و پیشبرنده باشد.
واژگان کلیدی: حوزۀ انقلابی، انقلابی گری، رهبر معظم انقلاب، انقلاب اسلامی، روحانیت.
. مقدمه
کلیدواژۀ «حوزه انقلابی» چند سالی است که توسط مقام معظم رهبری دام ظله در ادبیات سیاسی جامعه ایران رایج شده است و در سالهای اخیر مورد توجه نخبگان، فضلا و اندیشمندان حوزه قرار گرفته است. مسائل مربوط به حوزه و روحانیت از سالهای قبل از رهبری امام خامنه ای، مورد توجه و اهتمام ایشان بوده است. و این امر پس از انتصاب ایشان به رهبری امت، به طور جدیتر پیگیری شد و بحث تحول در ابعاد مختلف حوزه را از نخبگان حوزوی مورد مطالبه قرار دادند. ایشان تلاش کردند تا در هر دیدار با حوزویان و نمایندگان طلاب حوزه، بخشهایی از اندیشۀ خود درباره حوزه پیشرو و مطلوب را مطرح کنند. با توجه به نقش ممتاز و بیبدیل حوزه علمیه قم در پیروزی انقلاب اسلامی، اکنون انگیزهها و طرحهایی برای «انقلابزدایی» از حوزه علمیه وجود دارد، لذا مقام معظم رهبری نسبت به انقلابی نماندن حوزه احساس خطر کردند و در بیانی فرمودند: اگر بخواهیم نظام اسلامی همچنان اسلامی و انقلابی بماند، باید حوزه علمیه انقلابی بماند زیرا اگر حوزه علمیه انقلابی نماند، نظام در خطر انحراف از انقلاب قرار خواهد گرفت. (بیانات: 25/12/1394) از این رو مسئله نوشتار حاضر این است که دیدگاههای مقام معظم رهبری درباره حوزه انقلابی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد. برای این منظور با مطالعه بیانات معظم له، مفاهیم انقلابی، حوزه انقلابی، جایگاه حوزه انقلابی در نظام و اهمیت آن و همچنین شاخصها و بایستههای حوزه انقلابی، استخراج شده و در قالب چیستی، چرایی و چگونگی حوزه انقلابی به سامان رسید.
2. چیستی حوزه انقلابی
در این قسمت به دنبال ماهیت حوزه انقلابی هستیم. برای فهم صحیح تری از مفهوم حوزه انقلابی از منظر امام خامنه ای، لازم است درباره معنای انقلابی گری و انقلابی ماندن در اندیشه معظم له به اختصار تبیین صورت گیرد.
2. 1 معنای انقلابی گری
انقلابیگری به معنای دغدغه دینی در اجرای احکام الهی، حضور فعالانه و تأثیرگذار در عرصههای اجتماعی و تلاش برای برپایی حکومت اسلامی، ریشه در تاریخ اسلام و سیره نبی مکرم اسلام(ص) و اهل بیت(ع) دارد که در طول حیات مبارکشان، پیوسته در اندیشه حاکمیت دین خدا بر جامعه و برقراری حکومت اسلامی بوده ودر این راه ناملایمات بیشماری چون تهمت و تهدید و زندان و تبعید را به جان خریده و سرانجام هستی خویش را تقدیم پروردگار کردهاند.(مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی 1395: 5)
مقام معظم رهبری در تعریف انقلابی گری میفرمایند: انقلابیگری یک مشی صحیح و عاقلانه و پُرانگیزه و پُرامید و شجاعانه به سمت اهداف والا است؛ این تعریف و معنای انقلابیگری است. و ایشان در تبیین معنای انقلابیگری، آن را در بستر نظام امکان پذیر دانسته و نفی نظام در قالب انقلابی گری را مردود میدانند. (بیانات: 7/3/1397)
اگرچه انقلابیگری در ادبیات علوم سیاسی در کنار «رادیکال[2]،» یا «تندرو» آمده است ولی مراد ما از انقلابیگری، تندروی، اعتدال یا تفریط نیست، بلکه حرکت در مسیر انقلاب است. برخی به دلیل قرابت معنایی انقلابیگری با رادیکالیسم در ادبیات علوم سیاسی، به دنبال مصادره معنایی و حمل بار معنایی منفی بر آن هستند تا با تکنیک برچسبزنی برخی از جریانهای انقلابی به «تندروی» آنها را تضعیف نمایند. در مقابل چنین جریان فکری و سیاسی، رهبر معظم انقلاب (مدظله العالی) با حمایت از انقلابیون، تندروی در مسیر حق را امری مطلوب میداند و با استناد به آیه «وَالسَّابِقُونَ السَّابِقُونَ، أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ» معتقدند در این راه برخی کندتر و برخی تندروتر هستند.(بیانات 5/12/1394) همچنین ایشان انقلابیگری را مبتنی بر پایبندی به حفظ اصول، مبانی و ارزشها میدانند که جایگاهی در تفکر رادیکال ندارد.
به همین دلیل ایشان میانه را به معنای «راه مستقیم» معرفی کردند، که در مقابل آن تندروی قرار ندارد بلکه منحرفین از صراط مستقیم قرار دارند. بر این اساس است که حضرت آیتالله خامنهای از بکار بردن مفهوم تندرو در کنار روحیه انقلابیگری افراد را بر حذر میدارند: کسانی که در بیرون مرزها تعبیر تندرو را بکار میبرند، مقصودشان جریان وفادار به انقلاب و حزب اللهیها است.(بیانات 5/12/1394) و این هم خطاست که ما خیال کنیم فلانی انقلابی است، یعنی فلانی افراطی است؛ انقلابی گری به معنای افراطی بودن نیست. این دوگانههای است که سوغات بیگانهها و حرف دشمن است.(بیانات: 14/3/1395) بنابراین در داخل باید مراقبت شود که با تکرار این تعابیر، هدف دشمن تأمین نشود.»(بیانات 5/12/1394)
2. 2 تصور غلط از انقلابی گری
برخیها تصور میکنند که انقلابیگری تا زمان به بار نشستن و پیروزی انقلاب است و پس از آن باید رفورمیستی عمل کرد و نیاز به عمل انقلابی نیست. امام خامنهای با رد این استدلال میفرماید:
در مجموعهی انقلاب، از اوّلِ انقلاب یک تفکّر غلطی وجود داشت و آن این بود که انقلاب، تا وقتِ تشکیل نظام است؛ وقتیکه نظام تشکیل شد و نهادها و مقرّرات و دیوانسالاری و مانند اینها مستقر شد، دیگر انقلاب برود دنبال کارش؛ دیگر کاری با انقلاب نداریم؛ انقلاب را هم معنا میکنند به تنش و دعوا و سروصدا و کارهای غیر قانونی و از این حرفها. یک چنین تفکّری مال امروز نیست و از روز اوّل پیروزی انقلاب یک چنین تفکّری وجود داشت؛ این تفکّر، غلط است.(بیانات: 7/3/1397)
کسانی که چنین تفکر غلطی را ترویج میکنند، درک درستی از مفهوم انقلاب اسلامی ندارند. «انقلاب فقط شورش کردن، به خیابان ریختن و جنجال کردن نیست. انقلاب یعنی تغییر بنیادینِ همهی نهادهای اصلی زندگی جامعه؛ تغییر بنیادینِ آنچه غلط و کج و نابجاست، به آنچه صحیح و مستقیم و بجاست.» (بیانات: 15/11/1381)
2. 3 تشکیکی بودن مقوله انقلابی گری
مقام معظم رهبری با انتقاد از کسانی که تا کسی در مسیر انقلاب خوب حرکت نمیکند متهم به ضد انقلاب و غیر انقلابی میکنند، معتقد است مقوله انقلابی گری، مقول به تشکیک است و میفرماید:
این هم خطا است که ما از همهی کسانی که انقلابی هستند، یک نوع عمل انقلابی توقّع داشته باشیم؛ یا یک درجهی از انقلابیگری توقّع داشته باشیم؛ نه. به قول ما طلبهها انقلابیگری مقول به تشکیک است. ممکن است یک نفر نسبت به مفاهیم انقلاب و عمل انقلابی بهتر حرکت کند، یک نفر به آن خوبی حرکت نکند امّا در همان راه دارد حرکت میکند. اینکه ما هرکسی خوب حرکت نکرد یا بهطور کامل حرکت نکرد را متّهم بکنیم به غیر انقلابی یا ضدّ انقلابی این هم خطا است؛ ... مهم این است که آن شاخصها تطبیق بکند. مهم شاخصها است. مهم این است که آن کسی هم که با آن شدّت و با آن جدّیّت حرکت نمیکند، شاخصهای انقلابیگری را داشته باشد. اگر این شاخصها وجود داشت، آنوقت طرف انقلابی است، فرد انقلابی، مجموعهی انقلابی، دولت انقلابی، سازمان انقلابی؛ عمده این است که شاخصها را بشناسیم. (بیانات: 14/3/1395)
یکي از ثمرات رويکرد تشکيکي به مفهوم انقلابي گري را مي توان تحقق هرچه بيشترِ راهبرد جذب حداکثري و دفع حداقلي نظام جمهوري اسلامي دانست که بارها از سوي مقام معظم رهبري مورد تاکيد قرار گرفته است.
2. 4 معنای صحیح انقلابی ماندن
رهبر معظم انقلاب پس از رد تصور غلط از انقلابی گری، در تبیین معنای صحیح انقلابی ماندن، آن را حرکتی مستمر و مدام با آگاهی و هوشیاری برای تحقق اهداف و آرمانهای نظام معرفی کردند و فرمودند:
بدیهی است که این آرمانها [ی انقلاب] در کوتاهمدّت تحقّق پیدا نمیکند؛ اگر بخواهیم این آرمانها در جامعه تحقّق پیدا کند، یک حرکت بلندمدّت لازم دارد. یعنی چه؟ یعنی زنده بودن انقلاب. ببینید! اینکه مدام میگوییم انقلابی باشیم، انقلابی بمانیم، معنایش این است. اگر چنانچه انقلاب استمرار پیدا کرد، تحقّق این آرمانها ممکن خواهد شد؛ اگر چنانچه این استمرار با آگاهی و هوشیاری و دقّتِنظر و مانند اینها باشد، تحقّق این آرمانها قطعی خواهد شد؛ امّا اگر وسط راه به این نتیجه رسیدیم که انقلاب دیگر لازم نیست، دیگر دیوانسالاری و تشکیلات حکومت [باشد، اینها تحقّق پیدا نمیکند]. مگر ما اصلاً انقلاب کردیم برای اینکه آنها بروند، حکومت را بدهند به ما؟ مگر برای این انقلاب کردیم که حکومت را بگیریم... پس بنابراین، انقلاب باید استمرار پیدا کند. ببینید! من با استدلال دارم میگویم که انقلابی باید بود و انقلابی باید ماند و انقلابی باید حرکت کرد... . (بیانات: 7/3/1397)
مقام معظم رهبری(مدظلهالعالی) در کلامی دیگر انقلابی بودن را اینگونه تعریف فرمودند که: «انقلابي بودن یعنی اينكه از ابتداییترین مرحله تا مرحله پایانی با فکر و گفتمان انقلابی، افراد و اشخاص انقلابی و مجموعه و نهادهای انقلابی همراه بود و مواضع انقلابي و اسلامي را قاطعانه و بدون رودربایستی و مرعوب شدن بيان و حفظ كرد.»(بیانات 9/12/1379)
2. 5 معنای حوزه انقلابی
حوزه انقلابی مدّ نظر رهبر معظم انقلاب، مفهوم جدیدی از حوزه نمیباشد، بلکه با توجه به اهمیت و جایگاه حوزه در حفظ و تداوم انقلاب و خطرات پیش روی آن که در ادامه مقاله بدان اشاره خواهیم کرد، انتظار دارند که حوزه همانند سالهای پیروزی انقلاب اسلامی با قدرت و صلابت نسبت به ارزشها و آرمانهای انقلاب روشنگری کند و بر اجرایی شدن مفاهیم انقلابی اصرار ورزد. امام خامنهای در این باره میفرماید: حوزه انقلابی به معنای واقعی کلمه یعنی معتقد به مبانی انقلاب، معتقد به ارکان فکری انقلاب، مصرّ بر اجرایی کردن مفاهیم انقلابی و رسیدن به ارزشها و آرمانهای انقلابی. (بیانات: 25/12/1394)
3. چرایی حوزه انقلابی
در این قسمت دیدگاههای مقام معظم رهبری در خصوص جایگاه حوزه در حفظ و استمرار انقلاب، لزوم انقلابی ماندن حوزه و خطراتی که آن را تهدید میکند و در یک کلام ، حوزه را به اجمال مورد تحلیل قرار میدهیم.
3. 1 نقش حوزه در تداوم انقلاب اسلامی
بی تردید نقش بی بدیل حوزه و روحانیت در نهضت امام خمینی ره و پیروزی انقلاب و جنگ تحمیلی و دیگر عرصههای انقلاب، انکار ناپذیر است. امام خامنهای با اذعان به این مطلب، حوزههای علمیه را قوام اصلی و ستون مهم انقلاب ونظام مقدس جمهوری اسلامی میداند. (بیانات: 22/3/1368) ایشان با متصل و همزاد دانستن نظام به روحانیت معتقدند اگر روحانیت نبود، این انقلاب و نظام، پیروز و تشکیل نمیشد.(17/9/1391) ایشان درباره تداوم انقلاب اسلامی، حوزه را شرط تحقق اهداف والای نظام دانسته و میفرماید:
واقعاً اگر امروز حوزهی علمیه، پشتیبان و مددرسان و خدمتگزار اهداف نظام اسلامی نباشد، نظام اسلامی به این اهداف نخواهد رسید. اگر پشتوانه ی حوزه و ذخیره ی عظیم آن وجود نداشته باشد و به بهترین وجه به کار نیفتد، ما قطعاً به هدفهایی که اساساً تشکیل نظام اسلامی ناظر به آنهاست، نخواهیم رسید. اگر بخواهیم آن هدفها را هم در یک جمله خلاصه کنیم، عبارت است از «اعتلای کلمه ی اسلام، گسترش تفکر اسلامی به اقصی نقاط عالم و تعمیق آن در اذهان و ارواح مردم خودمان و بقیه ی مسلمینی که مخاطب ما هستند» که این کار بدون حوزه علمیه نخواهد شد. (بیانات: 15/6/1375)
3. 2 حوزه قم خاستگاه و پشتیبان نظام
امام خامنهای با تحلیل جایگاه حوزه علمیه قم در کمک به نهضت امام برای پیروزی انقلاب معتقدند در بخش اعظم حوادث انقلاب، حوزه علمیه قم و علما و مدرسین بزرگ و طلاب جوان و پرشور، محافل درس و مدارس آمیخته ی با علم و اجتهاد به کمک انقلاب آمدند و بازوی امام محسوب شدند و انقلاب را از خطرناک ترین گذرگاهها گذراندند. (بیانات: 19/10/1370) و در جایی دیگر حوزه علمیه قم را مادر این نظام و بوجود آورنده و مولد این انقلاب معرفی کردند. (بیانات: 29/7/1389) ایشان حوزههای علمیه را، قوام اصلی و ستون مهم انقلاب و نظام مقدس جمهوری اسلامی میدانند. (بیانات: 22/3/1368)
3. 3 ویژگی مبارزهی سیاسی حوزههای علمیه
در اندیشه امام خامنهای مبارزات سیاسی دانشگاه و حوزه علمیه، دارای تفاوت اساسی است. مبارزات دانشجویی، به دلیل آن از نفوذ و امتداد اجتماعی برخوردار نبود، در محیط دانشگاه محدود ماند و یا اندکی تأثیرگذاری بر روی برخی از مسائل عمومی کشور داشته است. (بیانات: 25/12/1394) اما مبارزات حوزه با دو ویژگی باعث حرکت عظیم مردم و نهایتاً پیروزی انقلاب شد. یک خصوصیت، همه گیر بودن مبارزه در حوزه بود؛ یعنی تقریباً همهی طلّاب یا اغلب طلّاب حوزهی قم وارد مبارزه شدند. و خصوصیت دوم، اثرگذاری حوزه در جامعه با استفاده از دو عامل مرجعیت و طلاب بود. مرجع تقلیدی مثل امام راحل که بهعنوان دین، بهعنوان حکم شرعی، بهعنوان وظیفهی دینی حرف او امتداد پیدا میکرد در بین مردم؛ و در کنار این عامل، بخشِ طلّابی وجود داشت؛ اگر طلّاب نبودند این حرکت اینطور گسترش پیدا نمیکرد... یک طلبه وقتیکه فرض کنید رفت در یک روستایی یا در یک شهر کوچکی یا بزرگی و آن فکر را تبلیغ و تبیین کرد، فرقش با یک دانشجو از زمین تا آسمان است؛ دانشجو نمیتواند این کار را بکند امّا طلبه میتواند.(همان)
3. 4 یکی بودن سرنوشت روحانیت و سرنوشت نظام اسلامی
حقیقت این است که این دو جریان عظیم - یعنی جریان نظام اسلامی و در دل آن، جریان حوزههای علمیه - دو جریانی هستند که به هم مرتبطند، به هم متصلند، سرنوشت آنها یکی است؛ امروز سرنوشت روحانیت و سرنوشت اسلام در این سرزمین، وابسته و گره خوردهی به سرنوشت نظام اسلامی است. نظام اسلامی اندک لطمهای ببیند، یقیناً خسارت آن برای روحانیت و اهل دین و علمای دین از همهی آحاد مردم بیشتر خواهد بود. (بیانات: 29/7/1389)
3. 5 تلاش دشمن برای جداکردن حوزه از نظام
با توجه به اثرگذاری بی بدیل حوزه در پیوند امام و امت و پیروزی انقلاب، دشمن به این جمع بندی رسیده که باید با برنامه ریزی هر چند بلند مدت، این رابطه را قطع کند و به تعبیری حوزویان را از فعالیت و بصیرت افزایی در مباحث سیاسی و اجتماعی مرتبط با نظام و اهداف و آرمانهای انقلاب برحذر دارند و در مقابل آنها را به مباحث خاص حوزه محدود نمایند. امام خامنهای با تبیین اینکه حوزه در طول تاریخ این قدر دوست و دشمن نداشته است، شرط تداوم انقلاب را حضور حوزویان در همه عرصههای انقلاب برخلاف میل دشمنان و مستکبران میداند. میفرماید:
امروز بسیاری از همت و پول و ابتکار و طراحی و برنامهریزی استکبار جهانی، مصروف این میشود که ببیند چگونه میتواند همین شما طلاب و فضلا و علما را از راه راست انقلاب منحرف کند. برای این کار، پول خرج میکنند؛ چون میدانند اگر علما، همچنانکه تا امروز پیشگام این انقلاب بودهاند و در صفوف مقدم، در جنگ، در صحنههای انقلابی و در صحنهی سیاست حضور داشتهاند، باز هم حضور داشته باشند، بههیچوجه استکبار نمیتواند با این انقلاب روبهرو بشود. میخواهند این مانع - یعنی شما جامعهی علمای اسلام - را از سر راه بردارند. برای این کار، برنامهریزی میکنند. (بیانات: 4/1/1369)
3. 5. 1 تلاش برای کادرسازی در حوزه
امام خامنهای نسبت به نقشه شوم دشمن برای کادرسازی در حوزه تا سطوح عالی آن احساس خطر کرده و هشدار میدهند:
آنچه بنده در ذهنم هست (با توجه به گزارشات و نمونه ها) عمدتاً در قم دارند سرمایه گذاری میکنند برای اینکه در سطوح مختلف، آدم درست کنند برای خودشان؛ دارند سرمایه گذاری میکنند. فرض کنید که اشخاصی بیایند آنجا و با همان گرایش و نگاه، با همان دید غرب گرا و اسیر طلسم نظامهای ظالمانه ی غربی و بشود طلبه، فاضل، مدرس تا سطوح بالاتر؛ این کاری است که دارند انجام میدهند. (بیانات: 25/12/1394)
3. 5. 2 تلاش برای ایجاد آنتی تز انقلاب از قم
رهبر انقلاب اسلامی با اشاره به نقش آفرینی جوانان قمی در سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی در مقابله با طراحی دشمنان، خاطرنشان کردند:
جبهه دشمن با یک طراحی پیچیده که با استفاده از کارشناسان ایرانی آن را تهیه کرده بود، قصد داشت از قم که مرکز انقلاب اسلامی است، آنتی تز و ضد «انقلاب» را بوجود آورد و آن را به ضد انقلاب تبدیل کند اما بدلیل هوشیاری و تحلیل درست مردم قم بویژه جوانان و همچنین حماسه مردم تبریز این طراحی شکست خورد. (بیانات: 4/8/1389)
حضرت آیت الله خامنهای افزودند: «جبهه دشمن، این طرح را یکبار دیگر پس از رحلت امام (ره) در قم طراحی کرد که این بار نیز، هوشمندی جوانان قمی آن را ناکام گذاشت.» (همان)
3. 6 حوزه انقلابی شرط عدم انحراف انقلاب
با توجه به اهمیت و جایگاه مهم و اثر گذار حوزه در تداوم انقلاب و نظام که از نظر گذشت، امام خامنهای با رصد دقیق فعالیتهای دشمن برای ضربه زدن به انقلاب و نظام، از نقشه شوم دشمن در تهی کردن حوزه قم از انقلاب پرده برمیدارد. و نسبت به انقلاب نماند حوزه هشدار میدهد که اگر چنین اتفاقی رخ دهد، انقلاب در معرض انحراف خواهد بود. ایشان میفرماید:
حالا حوزه ی قم را بخواهند از انقلاب تهی کنند، این چیز کوچکی است؟ انگیزه هایی وجود دارد برای این کار. حرف من این است که اگر بخواهیم نظام اسلامی (همین نظامی که الان تشکیلاتی دارد، قوای سه گانهای دارد، نیروهای مسلحی دارد، دستگاهها و سازمانهای گوناگونی دارد) انقلاب بماند، اسلامی بماند، حوزه قم باید انقلابی بماند؛ اگر حوزه قم انقلابی نماند، حوزههای علمیه اگر انقلابی نماندند، نظام در خطر انحراف از انقلاب خواهد بود. من این را به شما عرض کنم: حوزه قم پشتوانه است و بایستی به عنوان یک حوزه ی انقلابی، به عنوان مهد انقلاب، به عنوان آن کوره ی آتش فشانی که همینطور دارد انرژی انقلابی را از خودش صادر میکند ، حضور و ظهور داشته باشد ... . (بیانات: 25/12/1394)
3. 7 خطرات و آسیبهای حوزه انقلابی
بی شک حوزه انقلابی، به دلیل جایگاه حساس و رفیعش، به انحاء مختلف در معرض آسیب دیدن از سوی دشمنان اسلام و نظام هست. در ایجا به برخی از خطرات و آسیب هایی که حوزه انقلابی را تهدید میکند اشاره میکنیم:
3. 7. 1 خطر سکولاریسم در حوزه
سکولاریسم به معنای تفکر جدایی دین از سیاست، از ابتدای ظهور اسلام موجب خسارات فراوانی به پیشرفت اسلام ناب شده است. شاید بتوان گفت اولین ضربهای که تفکر سکولاریسم به اسلام زد، جدایی مرجعیت دینی از مرجعیت سیاسی در جریان سقیفه بوده است که در نتیجه آن چنان انحرافی در اسلام به وجود آمد که سی سال بعد از رحلت پیامبر اسلام ص، خاندان بنی امیه، خلیفه مسلمین شدند و در نتیجه واقعه عاشورا رقم خورد. تا زمانی که این تفکر بر جامعه مسلمین حاکم بود، اسلام ناب نتوانست ظهور و بروز داشته باشد و غالبا در دست سلاطین و پادشاهان بود و حتی تاکنون نیز برخی کشورهای اسلامی، پادشاهی است.
مقام معظم رهبری (مدظلهالعالی) میفرمایند:
آن دینی که با آن مخالفند، آن ایمانی که با آن میجنگند، آن ایمانی است که به ایجاد نظام اسلامی میانجامد و اسلام را قدرتمند میکند؛ با آن مخالفند. از اسلام میترسند؛ کدام اسلام؟ اسلامی که دارای قدرت است، دارای نظامات است، دارای سیاست است، دارای حکومت است، دارای ارتش است، دارای نیروی مسلّح است، دارای تواناییهای علمی است، دارای تواناییهای بینالمللی [است]. از اینجور اسلامی میترسند وَالّا از اسلامی که ولو یک میلیون طرفدار هم فلان جریان یا فلان حزب یک گوشهای در یک کشور یا در سراسر دنیا داشته باشد امّا قدرتی در اختیار ندارد، واهمهای ندارند؛ کاری [در برابر آن] نمیکنند. آن اسلامی که با آن مقابلند، با آن مخالفند، با آن دشمنند، کینهی آن را در دل میپرورانند، اسلام مقتدر است. (بیانات: 31/5/1395)
امام خامنهای با انتقاد از روحانیونی که به بهانههای مختلف، خود را از نظام خارج میدانند، این تفکر را غلط دانسته که منجر به سکولاریسم میشود. (ر.ک. بیانات: 19/7/1391)
3. 7. 2 خطر بی تفاوتی در حوزه نسبت به نظام
امام خامنهای با بیان اینکه حوزه مادر و مولّد انقلاب است و مادر هیچ وقت از فرزندش غافل نمیشود، بی توجهی حوزههای علمیه به تکمیل و رفع نقص از نظام اسلامی را خطر بزرگی قلمداد کرده و میفرمایند:
حوزهی علمیه باید نظام اسلامی - همین نظام جمهوری اسلامی - را از خود بداند و برای تکمیل و رفع نقص آن، همهی کوشش خود را مبذول کند. این نظام از آن حرکت و نهضت عظیمی پدید آمده است که در همین مدرسهی فیضیّه و در همین مسجد اعظم پایهگذاری شد. نظام دینی است؛ نظامی است که بر اساس معارف و احکام دینی و ارزشهای دینی شکل گرفته است. حوزه در مقابل چنین نظامی نمیتواند بیتفاوت باشد. (بیانات: 14/7/1379)
مقام معظم رهبری با دینی و الهی دانستن این نظام، تقصیر و قصور برخیها را تخلّف و آن را غیر مرتبط با نظام میدانند و در توصیهای میفرمایند:
هر کس که به شریعت و معارف اسلامی و مکتب اهل بیت ع اندک علاقهای دارد موظف است که گوشه کار را بگیرد و کمک کند. کنار گذاشتن، بی تفاوت ماندن و خود را در سرنوشت این نظام، سهیم ندانستن، مقبول نیست، مخالفت کردن که جای خود دارد. (بیانات در دیدار طلاب اصفهان: 8/8/1380) و اگر حوزه کارش به آنجا برسد که طلبه نسبت به مسایل انقلاب، احساس بیتفاوتی کند، خطر بزرگی است و نباید بگذارید چنین شود. (4/11/1369)
3. 7. 3 خطر آخوند جبههی طاغوت
اسلام همیشه از علمای وایسته به طاغوت ضربه خورده است، چراکه در لباس عالم دین بر خلاف مصالح اسلام و به نفع طاغوت حکم داده و عمل میکنند. امام خامنهای در هشداری جدی، علمای بی عمل که به نفع دشمن کار میکنند را مورد توبیخ قرار داده و میفرماید:
خاک بر سرِ آن عالمی که قلباً خوشحال شود از اینکه ببیند رادیوهای دشمنان اسلام، در مقابل نظام اسلامی، از او تمجید و تعریف میکنند! باید گریه کرد! آن علم دیگر علم نیست، جهل است. نور نیست، ظلمت است. این نوع افراد به خاطر هواهای نفسانی خود حاضرند مصالح عمومی را زیر پا بگذارند. (بیانات درس خارج فقه: 20/6/1373)
3. 7. 4 خطر تاکتیک آخوند حکومتی و حکومت آخوندی
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دو عنوان و دو مفهوم غلط و انحرافی به وسیلهی کسانی که هم با روحانیت بد بودند، هم با انقلاب دشمن بودند، در ذهنها مطرح شد. این دو مفهوم غلط و در واقع دو تهمت را دشمن به عنوان تاکتیک مطرح کرده است: یکی طرح مسئلهی حکومت آخوندی است. میگویند در ایران حکومت آخوندی، حکومت روحانی بر سر کار است. این را نوشتند، گفتند، ترویج و تکرار کردند. دیگری طرح موضوع آخوند حکومتی است؛ تقسیم آخوند به حکومتی و غیر حکومتی. هدفشان از طرح این دو مفهوم انحرافی و غلط این بود که:
اولاً نظام اسلامی را از پشتوانهی عظیم فکری و نظری و استدلالی و علمی علمای دین محروم کنند؛
ثانیاً روحانیت مسئول و انقلابی را و حاضر در صحنه را که در مقابل دشمنیها سینه سپر کرده است، به خیال خودشان، منزوی و بدنام کنند. (ر.ک. بیانات: 29/7/1389)
امام خامنهای با بیان اینکه نسبت روحانیت و حوزههای علمیه با نظام اسلامی، نسبت حمایت در کنار نصیحت و دفاع در کنار اصلاح است، آن دو مفهوم غلط را، حقیقتاً انحرافی و خصمانه دانسته و در جواب به آن استدلال میآورند که:
اولاً جمهوری اسلامی حکومت ارزشهاست، حکومت اسلام، شرع و فقه است، نه حکومت افراد روحانی. حکومت دین است، نه حکومت یک صنف خاص و یک مجموعهی خاص. ثانیاً ... اگر روحانىِ حکومتی به آن کسی گفته میشود که برای ادای دین خود، برای ادای مسئولیت شرعی خود، برای خاطر خدا از نظام اسلامی حمایت میکند یا از مسئولینی حمایت میکند، این ارزش است، این ضد ارزش نیست؛ نداشتن این حالت، ضد ارزش است. پس هیچکدام از این دو مفهوم ...، مفاهیم درستی نیست. طرح اینها پس از انقلاب و تشکیل نظام اسلامی، یک طرح مغالطهآمیز است؛ این مفاهیم متعلق به فرهنگ این انقلاب نیست. (همان)
4. چگونگی حوزه انقلابی
در این بخش به دنبال این هستیم تا شاخصها و بایستههای حوزه انقلابی از منظر امام خامنهای بیان کنیم. برخی از مهمترین شاخصهای انقلابی و مطالبات ایشان از حوزه انقلابی را به اجمال بیان میکنیم.
4. 1 پاسداری از نظام، تکلیف اول روحانیت
در سطور قبل مشخص گردید که حفظ نظام اسلامی از منظر امام خامنهای دارای اهمیت فوق العادهای است ایشان پاسداری از نظام را تکلیف اول حوزه و روحانیت دانسته و میفرمایند:
امروز مسؤولیت روحانیت، بسیار سنگین است. اولین مسؤولیت شما، عبارت از پاسداری از اسلام و نظام اسلامی است. آن کسانی که با نظام اسلامىِ با این عظمت، که اسلام را عزت بخشید، مسلمین را سربلند کرد، اسلام را در دنیا مطرح نمود، ملتهای مسلمانِ تحقیرشده و فراموششده را به یاد اسلام انداخت ... مخالفت کنند، مورد عفو و اغماض قرار نخواهند گرفت. (بیانات: 4/1/1369)
ایشان معتقدند موضعگیری جامعه روحانیت امروز باید نسبت به گذشته متفاوت باشد و در کنار وظیفه آخوندی و حوزوی شان، وظیفه ی بزرگتری وجود دارد و آن وظیفه حفظ بنای شامخ جمهوری اسلامی است که اگر این وظیفه تحقق پیدا نکند، و خدشهای بر این بنا وارد شود، سالهای متمادی (شاید هم قرنها) لازم است تا به وضعیت قبل از قیام جمهوری اسلامی برسیم. (بیانات: 25/8/1379)
4. 1. 1 حرمت قطعی تضعیف نظام
اولین گام در جهت پاسداری از نظام، این است که تضعیف آن را به هر نحو ممکن حرام قطعی تلقی کنیم. این باعث میشود انتقادات و پیشنهادان ما نسبت به نظام هدفمند و در جهت تقویت نظام باشد. امام خامنهای از برخی مراجع تقلید که با ایشان دیدار داشتند نقل کردند که آن حضرات تضعیف نظام را حرام قطعی میدانند و میفرمایند:
مراجع تقلید کنونی، مکرر متعددیشان به بنده گفتند که ما تضعیف این نظام را به هر کیفیتی حرام قطعی میدانیم. خیلی شان از روی لطف به من پیام میدهند که: ما تو را مرتباً دعا میکنیم. این نشان دهنده ی قدرشناسی از نظام اسلامی است. حالا یک معممی یک گوشهای بیاید خودش را از نظام کنار بگیرد؛ بهانه هم این است که ما فلان انتقاد را داریم. خیلی خوب، صد تا انتقاد داشته باش؛ دویست تایش به خود ما عمامهایها وارد است... اما این صد تا اشکال موجب میشود ما از روحانیت اعراض کنیم؟ ابداً. در مقابل این صد تا اشکال، هزار تا حُسن وجود دارد. در کسر و انکسار مصالح و مفاسد است که انسان میتواند خط مستقیم را پیدا کند. (بیانات: 19/7/1391)
امروز اگر روحانیت در قبال حكومت، بیاعتنا و بیمبالات باشد، هم خودش ضایع خواهد شد و هم حكومت اسلامی تضعیف میشود... است. (بیانات: 16/9/1374)
4. 1. 2 تأمین نیاز فکری نظام اسلامی
گام بعدی در جهت پاسداری از نظام، تأمین نیازهای فکری آن نظام است تا دچار خلأ فکری و عقیدتی نشود و الّا منجر به سست شدن پایههای نظام میگردد. تحقق این مهمّ، در درجه اول بر عهده حوزهها و روحانیت انقلابی است. مقام معظم رهبری در پیامی به مناسبت اولین سالگرد رحلت امام، بزرگترین وظیفه جمهوری اسلامی را تحقق بخشیدن اسلام در زندگی مردم و جامعه دانسته و برای عملی شدن این هدف، در خطابی به حوزههای علمیه میفرمایند:
حوزههای علمیه و مراکز فرهنگی و پژوهشی اسلامی، به تلاش وسیع دست زنند و سرچشمهی پایانناپذیر تفقه و اجتهاد آگاهانه و بصیر را در خدمت عمق و گسترش معارف اسلامی به کار گیرند و دستگاه فکری و عملی نظام جمهوری اسلامی، با هم و در کنار هم، جامعه را در راه اسلامی شدنِ روزافزون و به سمت هدفهای اسلامی پیش ببرند. (10/3/1369)
ایشان در جایی دیگر از فضای حوزه توقع دارند تا سوخت فکری نظام را تامین کرده و پشتیبانی فکری را همچنن ادامه دهند. (بیانات: 19/10/1384) ایشان نظریه پردازی سیاسی و نظریه پردازی در همه ی اداره ی یک ملت و یک کشور در نظام اسلامی را به عهده ی علمای دین میدانند. (بیانات: 29/7/1389)
4. 1. 3 تدوین فقه حکومتی
یکی از مهمترین گامهای حوزه در پاسداری از نظام، که فقط از حوزه علمیع و علما آن برمی آید، تدوین فقه حکومتی است تا احکام الهی را در همه شئون یک حکومت استخراج کنند. امام خامنهای با استثنایی دانستن این وظیفه میفرماید:
تشکیل نظام اسلامی که داعیهدار تحقّق مقرّرات اسلامی در همهی صحنههای زندگی است، وظیفهیی استثنایی و بیسابقه بر دوش حوزهی علمیه نهاده است، و آن تحقیق و تنقیح همهی مباحث فقهیای است که تدوین مقرّرات اسلامی برای ادارهی هر یک از بدنههای نظام اسلامی بدان نیازمند است. ... روی آوردن به «فقه حکومتی» و استخراج احکام الهی در همهی شئون یک حکومت، و نظر به همهی احکام فقهی با نگرش حکومتی - یعنی ملاحظهی تأثیر هر حکمی از احکام در تشکیل جامعه نمونه و حیات طیبه اسلامی - امروز یکی از واجبات اساسی در حوزه فقه اسلامی است که نظم علمی حوزه، امید برآمدن آن را زنده میدارد. (بیانات: 24/8/1371)
ازاینرو ایشان قائلاند که در قم باید درسهای خارجِ استدلالیِ قویای مخصوص فقه حکومتی وجود داشته باشد تا مسائل جدید حکومتی و چالشهائی را که بر سر راه حکومت قرار میگیرد و مسائل نو به نو را که هی برای ما دارد پیش میآید، از لحاظ فقهی مشخص کنند. (بیانات: 17/6/1390)
4. 2 ضرورت ورود حوزه به مسائل جهانی
حضرت آیت الله خامنهای با اشاره به مغالطهای که بعضیها مطرح میکنند و میگویند اگر حوزههای علمیه وارد مسائل جهانی، مسائل سیاسی، مسائل چالشی نمیشدند، اینقدر دشمن نمیداشتند و محترمتر از امروز بودند! معتقدند هیچ جمعی، هیچ نهادی، هیچ مجموعهی باارزشی به خاطر انزوا و کنارهگیری و گوشهنشینی و خنثی حرکت کردن، هرگز در افکار عمومی احترامبرانگیز نبوده است؛ از این رو با چند دلیل، پرداختن و ورود روحانیون و حوزویان به مسائل جهانی را ضروری بر میشمرند:
1. حاشیهنشین شدن حوزهی علمیهی قم و هر حوزهی علمیهی دیگری به حذف شدن میانجامد؛
2. اگر روحانیت میخواست در حاشیه و در پیادهرو حرکت کند و منزوی شود، دین آسیب میدید؛
3. اگر حضور در صحنه موجب تحریک دشمنیهاست، این دشمنیها در یک جمعبندی نهائی مایهی خیر است؛
4. بیطرف ماندن روحانیت در مسائل چالشیِ اساسی سبب نمیشود که دشمن روحانیت و دشمن دین هم بیطرف و ساکت بماند. (ر.ک. بیانات: 29/7/1389)
4. 3 صیانت از فضای انقلابی در حوزه و سطح کشور
رهبر معظم انقلاب از حوزههای علمیه و نهادهای انقلابی داخل حوزه همانند جامعه مدرسین، انتظار دارد که که خطّ امام و انقلاب و خطّ اصیل و صراط مستقیم را در حوزه و همینطور سطح کشور حفظ کنند.
4. 3 .1 عدم انفعال و برخورد با هر گونه تظاهری بر علیه خطّ امام و انقلاب
مقام معظم رهبری معتقد است جامعه مدرسین برای حفظ حیات، اعتبار و آبروی سیاسی خود باید با بیان صریح مواضع خود و ایستادگی بر سر آنها، اقتدار و اعتبار خود را حفظ کند. یکی از آن مواضعی که باید اعلام صریح کند، در برخورد با انحراف در خط امام است. و میفرمایند:
اگر چنانچه در داخل حوزه، تظاهری بر علیه انقلاب و بر خط جهتگیری سیاسی امام ره دیده شود (بحث جهتگیری فقهی و علمی و مانند این مراد نیست) جامعه مدرسین، اعلام موضع کند. انتظار ما این است. (بیانات در دیدار اعضای جامعه مدرسین حوزه: 6/8/1389)
معظم له در مراسم بیست و ششمین سالگرد امام راحل ره، با ابراز نگرانی از تحریف خط امام، معتقدند برخی به دنبال این هستند که امام را در حد شخصیت قابل احترام فقط نزول دهند بدون یادکرد خط و مکتب امام، و به این ترتیب به دنبال تحریف امام هستند، از این رو به تبیین ویژگیهای مکتب امام میپردازند. (بیانات:14/3/؛ نیز ر.ک. بیانات در دیدار اعضای جامعه مدرسین حوزه: 6/8/1389)1394) مسئولیت بزرگ حوزه انقلابی این است که برای جلوگیری از این تحریف تاریخی، تمام قد وارد صحنه شوند و به تبیین مکتب امام بپردازند.
4. 3 .2 حساسیت و موضع گیری شفاف در مقابل مواضع ضد انقلابی
رهبر معظم انقلاب از اینکه با طلابی که مواضع انقلابی دارند و از امام و انقلاب دفاع می کنند برخورد شده است، به شدت ابراز گلایه مندی کرده و از جامعه مدرسین به عنوان یک نهاد حوزه انقلابی انتظار موضع گیری شفاف دارد:
این معنی ندارد که توی حوزهی علمیهی قم توی مدرسهای (اگر این حرف راست باشد) صریحاً علیه امام، انقلاب و مبانی انقلاب موضع گیری شود... و اگر کسی هم بخواهد در آن مدرسه از مبانی انقلاب دفاع کند، مورد تهاجم قرار گیرد یا از مدرسه اخراج شود... روی این مسأله (به فرض صحت) حساسیت نشان دهید، اگر هست جلویش بایستید... این خیلی چیز بدی است. جلوی این را باید جامعه مدرسین بگیرد. نمیگویم بروید دعوا کنید، اما موضعتان را ابراز کنید. (بیانات: در دیدار اعضای جامعه مدرسین حوزه: 6/8/1389)
4. 3. 3 مقابله با تفکرات سکولاری در حوزه علمیه
در سطور گذشته خطر سکولاریسم در حوزه را بیان کردیم، برای مقابله با آن، امام خامنهای انتظار دارند حوزه علمیه مخصوصاً جامعه مدرسین در جایگاه دفاع از حق و هجوم به باطل دیدن در برابر ورود دیدگاههای سکولار عمل کند. ایشان میفرمایند:
در داخل حوزه، تفکرات سکولاری و حالا هر اسمی رویش میگذارید، از کسانی که سابقاً حوزهای بودند یا بعضی که حوزهای هم نبودند، دارد نفوذ میکند، در مقابل این مسأله باید ایستاد... باید ببینید اینها کجاها هستند... خب شما دخالت کنید، شماها بخواهید، به آنها بگویید آقا نباید بکنند. یعنی اعتبار و احترام جامعه ی مدرسین را اینجا خرج کنید... البته ممکن است طرف مقابل این حرف شما را گوش نکند... اما بالاخره باید به عنوان متمرّد محسوب شود. معلوم شود که او دارد از نظر جمعی حوزه، تمرّد و سرپیچی میکند. به هر حال جامعه مدرسین خود را در موضع دفاع ار حق و در موضع تهاجم به باطل مشاهده و محاسبه کند. (بیانات: در دیدار اعضای جامعه مدرسین حوزه: 6/8/1389)
4. 3. 4 مقابله اندیشمندانه و برنامه ریزی شده با انقلاب زدایی از حوزه
امام خامنهای با احساس خطر نسبت به انحراف نظام از انقلاب، معتقدند تا وقتی که حوزه انقلابی بماند، چنین چیزی رخ نخواهد داد لذا بدنبال آن هستند تا از حوزه انقلاب زدایی کنند. ایشان با هشدار نسبت به این مسأله میفرمایند:
اگر چنانچه دیدیم تلاشهایی دارد انجام میگیرد برای اینکه از حوزه علمیه قم، انقلاب زدایی کنند، باید احساس خطر کرد... خب احساس خطر کردن کافی نیست، باید به فکر علاج بود؛ علاج هم تدبیر لازم دارد، فکر لازم دارد... باید افراد صاحب نظر بنشینند فکر کنند؛ با کارهای سطحی یا فریاد کشیدن و ... درست نمیشود. راه، فکر کردن و اندیشیدن و حکمتآمیز برنامهریزی کردن و مجموعههای برنامه ریزی شده را تهیه کردن و دنبال کردن است. بینش انقلابی و حرکت انقلابی در قم باید توسعه پیدا کند. (بیانات: 25/12/1394)
4. 4 لزوم تقویت بصیرت و هوشیاری در حوزه
«بصیرت»، کلید واژهای است که امام خامنهای در طول سالیان گذشته به ویژه در دهه اخیر بیشتر بر آن تکیه کرده اند و همگان خصوصاً خواص را به بصیرت داشتن در دین و سیاست و ... توصیه میکنند. ایشان بصیرت داشتن در حوزویان را مهمتر ارزیابی کرده و میفرمایند:
بصیرت و تیزبینی برای همگان در درست دیدن و درست عمل کردن نقش بی نظیری دارد. لکن این صفت اگر در یک روحانی عالی مقام، آزاده، آگاه، هوشیار و شجاع، باشد، میتواند کاری را بکند که ده نفر سیاستمدارِ شجاعِ آگاهِ آزاده نمیتوانند آن کار را انجام دهند. (بیانات: 28/7/1379)
در این جا به چند مورد از انواع بصیرت که وظیفهی حوزه و حوزویان است، اشاره میکنیم:
4. 4. 1 بصیرت در شناخت وظیفه
آنچه مهم است این است که طلبه ی دین، عالم دین و روحانی (به اصطلاح رایج) وظیفه خودش را در هر برههای از زمان تشخیص بدهد. اگر وظیفه تشخیص داده نشد، علم و تقوا و مانند اینها به درد نمیخورد؛ یعنی بجا مصرف نمیشود. مثل این است که انسان، پول زیادی دارد اما خبر از بیماری فرزندش ندارد تا معالجه اش کند. اگر علم داشته باشیم، حتی شجاعت هم داشته باشیم اما ندانیم وظیفه چیست، ندانیم موقعیت کدام است، ندانیم امروز مطالبه ی خدای متعال و مطالبه ی دین از ما در عرصه اجتماع چیست، آن علم و تقوا و شجاعت و بقیه ی خصوصیات مثبت، اثر خودش را نمیبخشد، و کارکرد لازم را نخواهد داشت. (بیانات درس خارج فقه: 16/6/1395)
4. 4. 2 بصیرت در شناخت دشمن
یکی از خطراتی که هر ملّتی را تهدید میکند این است که دشمنِ خودش را نشناسد، دشمنِ خودش را دشمن نداند؛ یا دوست بداند یا بیطرف بداند؛ این خطرِ خیلی بزرگی است. این خوابرفتگی است. هم دشمن را بشناسید، هم روشهای دشمنیاش را بشناسید؛ ببینید چهجوری دشمنی میکند. دچار غفلت نشویم؛ اگر غفلت کردیم، غارت خواهیم شد؛ اگر غفلت کردیم، شبیخون به ما زده خواهد شد؛ غفلت نکنیم. امیرالمؤمنین (علیهالسّلام) فرمود: وَ اللَّهِ لَا أَكُونُ كَالضَّبُعِ تَنَامُ عَلَى طُولِ اللَّدْم (نهج البلاغه: خطبه6)؛ من مثل آن حیوانی نخواهم بود که معمولاً برای اینکه به خواب برود، یک آهنگی میخوانند و او به خواب میرود؛ من خواب نخواهم رفت، بیدارم و میفهمم دُوروبَرم چه میگذرد. از ما هم همین را خواستهاند. نباید به خواب برویم، نباید غفلت کنیم. (بیانات: 26/7/1396)
امام خامنهای در دیدار با علما و روحانیون آنها به هوشیاری و دشمن شناسی مکلف کرده و فرمودند:
اگر در شناخت دشمن اشتباه کردیم، در جهتی که از آن جهت، اسلام و مسلمین خسارت میبینند و به آنها حمله میشود، دچار اشتباه شدهایم. خسارتی که پیدا خواهد شد، جبرانناپذیر است. فرصتهای بزرگ از دست میرود. امروز ما در دنیای اسلام، مکلَّفیم که همین هشیاری و توجّه و دشمنشناسی و تکلیفشناسی را به اعلا درجه ممکن، برای امّت اسلام، جهان اسلام و ملت خودمان تدارک ببینیم. (بیانات: 7/5/1371)
4. 4. 3 بصیرت و موضع دائمی علیه استکبار
اگر ما به دین و تعمیق دین و ترویج دین و گسترش دینداری اهمیت میدهیم، باید دشمن این رویکرد را بشناسیم. کیست آن جایگاه و آن قدرتی که امروز از گسترش دین و تعمیق دینداری بیمناک است و با آن دشمن است؟ این نقطه عبارت است از استکبار، که در رأسش آمریکا و فعالترینش صهیونیستها هستند؛ هم شبکهی صهیونیستی، هم دولت جعلی صهیونیستی؛ اینها دشمن دینداریاند.(بیانات در فیضیه: 2/8/1389)
4. 4. 4 هوشیاری و آگاهی از وضع جامعه و نظام
رهبر معظم انقلاب با بیان وابستگی نظام و علمای دین در تشکیل نظام و داشتن مسئولیت در مشاغل مختلف، روحانیون را به آگاهی از وضع جامعه فرا خوانده و میفرماید: علمای دین و حوزههای علمیه باید از وضعیت و موجودیت نظام، آنچنان که هست، مطلع باشند؛ نقایص را بشناسند و پیشرفتها را بدانند؛ آنجا که کمک لازم است، آن را تشخیص بدهند؛ آنجا که دشمن به آن توجه پیدا کرده و هدف گرفته است، آن را شناسایی کنند، تا بتوانند نقش صحیح خود را در تداوم این نظام ایفا کنند. حوزهی علمیه و علمای دین و جوامع دینی و روحانی نمیتوانند از وضع نظام بیخبر باشند و بیخبر بمانند و این بیخبری را تحمل کنند. (بیانات: 30/11/1370) در طول سی سال گذشته، لغزشها، خطاها، انحرافها، و از مسیر خارج شدن برخی افراد، به دلیل بی اطلاعی از واقعیتها بوده است. (بیانات: 6/7/1389)
4. 4. 5 بصیرت در جهت حفظ وحدت در جامعه
رهبر انقلاب با توجه به قدرت روز افزون نظام اسلامی، معتقد است خطر حمله نظامی بسیار ناچیز است و دشمن از حمله نظامی ناامید شده لذا به دنبال از بین بردن نظام از درون میباشد. یکی از راهها برای رسیدن به این هدف این است که تفرقه و دودستگی در مردم به وجود بیاورند و همچنین اختلافات مذهبی را پر رنگ کنند. ایشان نقش روحانیون را مهم ارزیابی کرده و میفرمایند:
تلاش شما باید این باشد که التیام و اتّحاد میان آحاد مردم را حفظ کنید، بگذارید سیاسیون توی سر و کلّه هم بزنند، هیچ اهمیتی ندارد. سعی شما این باشد که در گفتار، در نماز، در نماز جمعه، و در سخنرانی، روح وحدت و نزدیکی به یکدیگر به خصوص روح امید را در بین جوانها و آحاد قشرهای مختلف زنده نگه دارید. (دیدار با علمای اردبیل: 4/5/1379)
4. 4. 6 لزوم نشستهای بصیرتی علما برای تبادل نظر و بررسی وقایع
اجتماع آقایان علما با هم و تبادل نظر و بررسی مسائل جاری منطقهای خودشان یا مسائل جاری کشور، یکی از کارهای بسیار لازم و مفید است. اگر در دهها سال گذشته در جاهایی روحانیت، موضع ضعف پیدا کرده و دیگران توانستند روحانیت را ندیده بگیرند، بیشتر بخاطر این بوده است که آقایان علما با اینکه بعضی شان از لحاظ علمی خیلی مقامات داشتند مسائل کشور و جامعه ی خودشان را مورد توجه قرار نمیدادند؛ گاهی احساس تکلیف نمیکردند و گاهی هم احساس قدرت نمیکردند.(بیانات در دیدار گروهی دوشنبه: 18/12/1376). [بنابراین] راجع به مسائل جاری [اشاره به مسائل سیاسی و فرهنگی کشور]، بحث کنید، تحلیل کنید، خبر مطرح کنید و حقیقت را کشف کنید. اینها کارهایی است که به نظر من باید شما داشته باشید. کوتاهی است اگر نکنید؛ واقعاً کوتاهی است. (بیانات در دیدار برخی دوستان معظم له: 3/1/1379)
4. 5 «تبیین»، اساسی ترین تکلیف روحانیت
به عقیده مقام معظم رهبری عمده ترین وظیفه روحانیون این است که یک تحوّل عمیق و اساسی در جهت کارایی متناسب با پیشرفت انقلاب، در جامعه به وجود آورند. ایشان برای تحقق «اُدعُ الی سبیلِ ربّکَ بِالحکمةِ»، حکمت را ضروری دانسته و معتقدند که برای جلوگیری از برخی مفاسد در جامعه غیر از جنبه مجازات آن، نیاز به تبیین و موعظه دارد و میفرمایند: «باید ذهن مردم را دعوت کرد. ذهن جوانان و بخصوص ذهن انسانهای آگاه را روشن کرد. باید گرهها را ذهنها باز کرد.» (بیانات در دیدار علما نوشهر: 18/2/1372) علما هادیان امتند و وظایفی دارند و مردم را باید روشن کنند؛ در نظام اسلامی وظیفهی علما فقط گفتنِ مسئلهی نماز و روزه نیست، مردم را بیدار میکنند، هوشیار میکنند، حقایق را به مردم میگویند، بصیرتافزایی میکنند.(بیانات: 15/12/1392) ایشان اخیراً تبین اندیشه دینی در فضای جامعه امروز که انگیزه هایی وجود دارد تا ذهن جوانان را منحرف کنند را بزرگترین جهاد دانسته و از روحانیون خواسته تا در این جهاد فرهنگی به تبیین اندیشه ی اسلام ناب همت گمارند. (بیانات: 25/2/1395)
4. 5. 1 نقش بی بدیل روحانیت در تبیین و توجیه
علما و روحانیون امینترین حنجرهها و رساترین زبانها را برای تبیین و توجیه دارند. اینکه میگویم توجیه، نه اینکه یک چیز غلطی را وانمود کنند درست است، خیر. یعنی اینکه همان واقع قضیه و مسائل را برای مردم تبیین کنند. نشان دهند که این جمهوری اسلامی چه عظمتی برای اسلام ایجاد کرده است، چه امیدی برای مسلمین به وجود آورده است. (بیانات در دیدار علما نوشهر: 18/2/1372) توصیه نمیکنم که دایماً در موضع توجیه قرار بگیرید. نمیگویم که هر شهرداری هرجا غلطی کرد، فوراً بایستی امام جمعه - یا حتّی عالم محل - از کار آن شهردار دفاع کند؛ نه، این را توصیه نمیکنم. میخواهم بگویم که در ذهن مردم، این را از کلیت نظام جدا کنید. گفته بشود که بله، نظام جمهوری اسلامی است، دشمن هم زیاد دارد، مشکل هم زیاد دارد، مسؤولان خوب و دلسوزی هم دارد، باید انشاءاللَّه حل بشود؛ اما قداست و استحکام نظام اسلامی بایستی در همه حال محفوظ بماند.(بیانات: 20/8/1370)
4. 5. 2 تبیّن، لازمهی تبیین
برای کسب قدرت بر تبیین، اوّل، تبیّن لازم است. لذا بایستی علمای محترم و روحانیون، با مسائل مهم نظام آشنا شوند تا بتوانند ذهنها را روشن و مسائل را تبیین کنند. این از وظایف اصلی است.( بیانات در دیدار علما نوشهر: 18/2/1372) امروز هر کس در هر نقطه از این کشور یک آیه ی قرآن را برای مردم تبیین کند، به نظام جمهوری اسلامی کمک کرده است. (بیانات در دیدار روحانیون بندرعباس: 28/11/ 1376)
4. 5. 3 روشنگری بدون تعیین مصداق و ایجاد فتنه
امام خامنهای با مهم ارزیابی کردن مسأله نفوذ، معتقدند در بیان آن نباید دچار اتهام زنی و تعیین مصداق شد و میفرمایند: در زمینه (عناصر نفوذی)، روشنگری لازم است؛ روشنگری بدون اتّهام، بدون تهمت زدن، بدون تعیین مصداق کردن، امام روشنگری اذهان مردم، چیز لازمی است.(بیانات: 14/10/1394) این تبیین به شکلهای مختلفی ممکن است انجام بگیرد؛ آن شکلی که در آن فتنه بهوجود بیاید، دعوا بهوجود بیاید، آن شکل مطلوب نیست. آن شکلی که برای مردم آگاهی بهوجود بیاید، برای مسئولین تنبّه به راهحلها بهوجود بیاید، آن شکل بسیار مطلوب است. (بیانات: 20/12/1394)
4. 5. 4 تبیین نعمت انقلاب اسلامی
امام خامنهای دینی بودن انقلاب را وجه ضرورت تبین نظام دانسته و میفرمایند: «نظام مقدس جمهوری اسلامی، بلاشک نظام دینی است... [لذا] یکی از قضایایی که امروز علمای دین، با آن مواجهند اما دیروز برایشان مطرح نبود، تبیین نظام اسلامی و نیاز به نظام اسلامی است.» (بیانات: 27/6/1375)
رهبر معظم انقلاب با تبیین این نکته که علت همهی دشمنیها با نظام اسلامی، اسلام ناب است، این را عمق استراتژیک نظام جمهوری اسلامی در بسیاری از نقاط عالم دانسته و مسئولییت علمای دین در مقابل این نظام را بیان میفرمایند:
من گمان میکنم از بزرگترین مسئولیتها برای علمای دین، همین است که درباره این نظام، هدفهای آن و کارهایی که با مردم دارد، خودشان را مسئول و سهیم بدانند، تلاش و کار بکنند. این آن وظیفه بزرگی است که امروز روحانیون (اعم از روحانیون شیعه و سنّی) در کشور ما دارند البته شبیه این مسئولیت هم از بعد دیگر بر دوش روحانیون کشورهای دیگر است.(همان)
4. 5. 5 دفاع عالمانه از آرمانهای اسلام ناب
رهبر انقلاب در بخشی از پیام تسلیت در پی رحلت علامه سید صفدر علی نقوی مینویسند:
لازم است که حوزههای علمیه، طلاب و علما و جوانان غیور مسلمان با شناخت دقیق از توطئهها و شگردهای پیچیدهیاستکبار جهانی در محو فرهنگ و آرمانهای اسلام ناب محمدی(ص) و وحدت صفوف مسلمین، با تلاش مجدانه کمر همت ببندند و با فعالیت مستمر خود، در جهت رشد و توسعهی اندیشه، فرهنگ و معارف اسلامی بپاخیزند و از هجوم فرهنگ مبتذل غرب در بین تودههای مسلمان جلوگیری به عمل آورند. (30/9/1368)
4. 5. 6 لزوم تبیین استدلالی بحث ولایت فقیه و دفع شبهات آن
رهبر انقلاب با بیان اینکه دشمنان اسلام و نظام قصد دارند تا با رسوخ انواع شبهات پیرامون ولایت فقیه در سطح نخبگان جایگاه ولایت فقیه را سست کنند، از نخبگان روحانی و علما میخواهد تا با دفاع عالمانه به رفع این شبهات بپردازند.
من جدّاً به این موضوع [تدریس خارج فقهِ ولایت فقیه] اعتقاد دارم... ما شوخی که نداریم! ما آمده ایم با مسألهی ولایت فقیه، کشور را و در واقع دنیای اسلام را به تحدّی کشیدهایم. اصلاً همه ی این انقلاب و این حرکت عظیم و این بداری اسلامی که داریم میگوئیم، بر محور مسأله ی ولایت فقیه میگردد. ... پایههای این مسأله را مستحکم کنید. استدلالی وارد میدان شوید. (بیانات: 6/8/1389؛ ر.ک. بیانات: 14/12/1373 و 8/12/1374)
4. 5. 7 تبیین صحیح و صریح کلام و سیره امام
رهبر معظم انقلاب، یکی از راههای انحراف انقلاب را، انحراف کلام، سیره و در یک کلمه خط امام دانسته و نسبت به جریانی که به دنبال ایجاد این انحراف هستند هشدار می دهد. سیره همیشگی ایشان در بیانات سالگرد امام در مرقد مطهر ایشان، بیان صحیح و صریح خط امام بوده و این را از حوزه و روحانیون مطالبه دارند:
خوشبختانه بیانات امام در دسترس است، تدوین شده است. وصیتنامهی امام آشکارا همهی مافی الضمیر امام را برای آیندهی انقلاب تبیین میکند. نباید اجازه داد این شاخصها غلط تبیین شوند، یا پنهان بمانند، یا فراموش بشوند. اگر این شاخصها را ما بد تبیین کردیم، غلط ارائه دادیم، مثل این است که یک قطبنما را در یک راه از دست بدهیم، یا قطبنما از کار بیفتد ... نباید برای خوشامد این و آن، برخی از مواضع حقیقی امام را یا انکار کرد، یا مخفی نگه داشت... همین مواضع صریح [امام] بود که تودههای عظیم را مشتاق ملت ایران و بسیاری را پیرو ملت ایران کرد... امام را صریح باید آورد وسط میدان. مواضعش بر علیه استکبار، مواضعش بر علیه ارتجاع، مواضعش بر علیه لیبرال دموکراسی غرب، مواضعش بر علیه منافقان و دورویان را باید صریح گذاشت. کسانی که تحت تأثیر آن شخصیت عظیم قرار گرفتند، این مواضع را دیدند و تسلیم شدند... امام منهای خط امام، امام بیهویت است. سلب هویت از امام، خدمت به امام نیست. (بیانات: 14/3/1389)
4. 5. 8 تدوین و تبیین تاریخ انقلاب
رهبر معظم انقلاب معتقدند فضلای قبل انقلاب و همچنین طلاب جوان، در محیطهای طلبگی وقایع قبل و بعد از انقلاب مورد برسی و تبیین قرار گرفته و به نسل جوان ارائه گردد تا ارزش انقلاب مشخص گردد ایشان به راهکار مهمی اشاره کرده، میفرماید:
تجربههای متراکم انقلاب را، این تجربههای انبوه این ۳۷ سال را تدوین کنید؛ این یک کار علمی است، یک پژوهش علمی - تاریخی است. امروز ما احتیاج داریم به اینکه یک نگاهی به گذشته داشته باشیم؛ راههایی که آمدیم، کارهایی که کردیم، کارهایی که کردند، تجربههایی که از سَر گذراندیم، این نشیبوفرازهای عجیب و غریبی که در سر راه بوده است و انقلاب توانسته خود را از این پیچوواپیچ راههای گوناگون پیش ببرد به سمت اهداف و متوقّف نشود، این احتیاج به تدوین دارد؛ این احتیاج به کار علمی دارد... البتّه این خطاب من... به همهی دانشگاهها و به همهی مراکز علمی و به حوزههای علمیّه است. (بیانات: 3/3/1395)
5. نتیجه
از مجموع بیانات امام خامنهای در طول این سی سال رهبری انقلاب، این نکته برداشت میشود که ایشان همواره برای حوزه جایگاهی رفیع در تشکیل و تداوم انقلاب قائل بودند از همین رو توقع و انتظار بالایی از حوزه داشته و دارند. لذا معیارها، شاخصها و وظایف حوزه و حوزویان را در مقاطع گوناگون بیان فرمودند. اگر حوزه خود را ملزم به رهنمودها و راهبردهای رهبری دانسته و عمل کند، همواره حوزه، انقلابی خواهد ماند و الّا سستی در عمل به فرامین رهبری و خود را از صحنه دور ساختن، موجب انزوای حوزه و در نتیجه، انحراف نظام از انقلاب میشود. چراکه حوزه انقلابی، ضامن اسلامیت و در مسیر بودن نظام و انقلاب است. حال، با توجه به خطرات و آسیب هایی که حوزه انقلابی را تهدید میکند، رهبر انقلاب از حوزویان، مطالبه جدی دارند که با پاسداری از نظامی که آرزوی همه اولیا الهی است و همچنین تدوین فقه حکومتی، ورود به مسائل جهانی، صیانت از فضای انقلابی کشور، ارتقا سطح بصیرت و هوشیاری در تحلیل وقایع داخل و خارج نظام و همچنین تبیین دقیق، صریح و عالمانه از ثمرات انقلاب، آرمانهای انقلاب، ولایت فقیه و تبیین صریح کلام و راه امام، نقش تاریخی خود را به نحو احسن انجام داده و این انقلاب را به اهداف و آرمانهایش نزدیکتر کنند.
منابع
نهج البلاغه (صبحی صالح).
پايگاه اطلاع رساني حفظ و نشر آثار آيت الله سيد علي خامنه اي، www.khamenei.ir
مجموعه مقالات همایش ملی حوزه انقلابی: مقالات برگزییده، جمعی از نویسندگان. (1395). قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص).
موسوی خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، تهران، دفتر حفظ و نشر آثار امام خمینی.
نرم افزار حدیث ولایت، مجموعه بیانات و پیامهای مقام معظم رهبری، مرکز کامپیوتری علوم اسلامی نور.
[1] دکترای قرآن و متون اسلامی و پژوهشگر پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(,)-enasrollah@gmail.com
[2]. Radical.
دیدگاه ها