مرحوم حضرت آیت الله سید محمود هاشمی شاهرودی
آيت الله سيدمحمود هاشمي شاهرودي، مردادماه سال 1327 شمسي در شهر نجف و در خانواده‌اي عالم‌پرور، از سلسله سادات حسینی شاهرود، دیده به جهان گشود. پدرش، مرحوم آيت الله سيدعلي حسيني شاهرودي، از استادان و عالمان بزرگ حوزه علميه نجف و مادرش، دختر مرحوم آیت اللّه سیدعلی مددی موسوی قایینی، از علمای بزرگ خراسان بود.
آيت‌الله هاشمي شاهرودي، پس از اتمام دوره ابتدايي در مدرسه علويه نجف، از سن نوجوانی به تحصيلات حوزوي روي آورد و به دلیل هوش و استعداد سرشار، مدتیاندك، دروس دورة سطح حوزه را به پايان رسانید. پس از آن، به حلقه درس آيت الله شهيد سيدمحمدباقر صدر پيوست و سال‌ها در خدمت ایشان، شاگردی کرده و مباني اجتهاد در اصول و فقه را فرا گرفت. اصلي‌ترين استاد او در درس خارج، شهيد صدر بود كه با نبوغ بسیار خود، نوآوري‌هاي فراوانی را در فقه و اصول و ديگر علوم اسلامي پدید آورد و با روزامدسازی علوم دینی و نگاشتن كتب درسي در این زمينه‌ها، گام مهمي را در مسیر تحول علوم دینی برداشت.شهید صدر، با آنکه در دادن اجازه اجتهاد بسیار احتیاط می‌کرد؛ اما آیت اللّه هاشمی از شاگردان خوش‌استعدادی بود که موفق شد اجازه اجتهاد را از ایشان دریافت کند.
از ديگر استادان آيت الله هاشمي شاهرودي، حضرت امام خميني (ره) و آيت الله العظمي خويي(ره) بودند که وی توانست سالیانی چند، افزون بر فقه و اصول، در زمينه‌هاي اخلاقي نيز از محضر ایشان بهره وافر ببرد.
آيت الله هاشمي شاهرودي، در کنار تحصیل و اشتغالات فراوان علمی، از فعالان سیاسی ضد حکومت بعث عراق نیز به شمار می‌آمد. به همین دلیل، در سال 1974 ميلادي، زندانی و سخت شكنجه شد. پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران به رهبري امام خمینی (ره)، در حمایت از مردم ایران و گراميداشت پيروزي انقلاب، همپای مردم عراق، آشکارا به تظاهرات و اعتراض برخاست؛ اما رژيم بعث عراق این‌گونه حرکت‌ها را برنتافته و آن را به شدت سرکوب کرد. از این رو، تعقیب و پيگرد آيت الله شاهرودي و همفکران ایشان را شدت بیشتری داد و تا بدانجا پیش رفت که سه تن از برادران و شمار دیگری از اعضای خاندان ایشان را به شهادت رساند. شهيد صدر، با مشاهده این وضعیت اسفناک، سفارش کرد آيت الله شاهرودي به وطن خود ایران بازگردد که هم از خطر این رژیم سفاک در امان بماند و هم وكالت عام و نمايندگي او را نزد امام خميني (ره) بر عهده بگيرد. ایشان، پس از ورود به ايران، نزد امام خميني(ره) رسیده و با موافقت ايشان، رابط امام (ره) و شهيد صدر شده و پيام‌هاي علماي نجف را به امام (ره) مي‌رساند. همچنین، با دستور آيت الله خامنه‌اي، كه آن زمان با حكم امام (ره) مسئوليت نهضت‌هاي اسلامي را بر عهده داشت، جامعة روحانيت مبارز و مجلس اعلاي عراق را به راه انداخت و آن را مديريت و سازماندهي كرد.
آيت الله هاشمي شاهرودي، که فروردين 1358 به وطنش ايران بازگشت، به توصیه امام خميني (ره)، تدريس در حوزه علميه قم را آغاز کرده و به تربيت علمي و اخلاقي طلاب مستعد پرداخت. امام (ره)، در توصیه خود به آیت الله شاهرودی، بر احیای فقه حکومتیِ برآمده از فقه جواهری و تبیین مسائل فقهی روزامد تأکیدکرد.به همین دلیل، کرسی درس این عالم وارسته، از حلقه‌های پویای علمی در حوزه علمیه قم بود که تا پیش از بیماری و رحلت ایشان ادامه داشته و بیش از سی سال به طول انجامید. دقت فراوان، تسلط بر مباحث، بررسی مسائل نوپدید و اولویت‌های فقهی نظام و جامعه از ويژگي‌های درس ايشان به شمار می‌آمد.
آيت الله هاشمي شاهرودي، در ایران رياست دو كنگرة مهم علمی را بر عهده داشت: «نقش زمان و مكان در انديشه امام خميني (ره)» و «نخستين كنگره دائرة المعارف فقه اسلامي».
از دیگر خدمات علمی ايشان، رياست بر «مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامي» با حكم مقام معظم رهبري بود.
ایشان، افزون بر اینها، مسئولیت خطیر مرجعیت دینی را نیز به دوش می‌کشید.
آيت الله هاشمي شاهرودي، در کنار فعالیت‌های فراوان علمی‌سیاسی و خدمات شایان خود به نظام مقدس اسلامی، سال‌ها عضو فقهاي شوراي نگهبان بود.
مرحوم آيت الله شاهرودي، با حكم مقام معظم رهبري ده سال به رياست قوه قضائيه منصوب شد. ایشان، مدت مسئوليت خود در قوه قضائيه، خدمات بسياري را انجام داد كه توسعة قضايي، تسريع در رسيدگي پرونده‌ها و ايجاد ارتباط مردمي از جمله آنها بود.
برخی دیگر از مناصب سیاسی‌اجتماعیو سمت‌های آیت الله شاهرودی در خدمت به جمهوری اسلامی عبارت بودند از:
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام؛
نایب‌رئیس مجلس خبرگان رهبری؛
نایب‌رئیس جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛
عضو شورای‌عالی حوزه‌های علمیه؛
رئیس هیئت عالی حل اختلاف و تنظیم روابط قوای سه‌گانه؛
عضو مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى؛
عضو مجمع جهانی اهل بيت. علیهم السلام
آثار علمی
از مرحوم آيت الله هاشمي شاهرودي، آثار علمی بسیاری به دو زبان فارسی و عربی و در قالب کتاب و مقاله به یادگار مانده که برخی از این قرار است:
كتاب‌ها
بحوث في علم الاصول (تقريرات درس اصول شهيد صدر در 7 جلد)؛
بحوث في الفقه؛
كتاب الخمس (2 جلد)؛
مقالات فقهيه؛
قاعده فراغ و تجاوز؛
حكومت اسلامي؛
جهان‌‌بيني اسلامي؛
تفسير موضوعي بخشي از نهج البلاغه (10 جلد)؛
تفسير آيه «مودت ذي القربي»؛
محاضرات في الثورة الحسينية؛
الصوم، تربية و هداية؛
كتاب الاجارة (2 جلد)؛
قراءات فقهية معاصرة (2 جلد)؛
کتاب الزکاة (4 جلد)؛
کتاب المضاربة؛
درسنامه اصول فقه؛
الصوم، مسائل و ردود؛
اضواء و آراء (3 جلد)؛
منشور قضاء؛
صحیفه عدالت (8 جلد).
ب. مقاله‌ها
ديات شش‌گانه؛
علم شخص قاضي؛
محارب مفسد في الارض؛
پيش‌بها يا بيعانه؛
ضمان کاهش ارزش پول؛
ذبح با دستگاه‌های پیشرفته؛
کاوشی نو در اقسام دیه و چگونگی آن؛
اختیار ولی امر در عفو کیفرها؛
محارب کیست و محاربه چیست؛
حکم بی‌حس کردن اعضا هنگام اجرای کیفرهای جسمانی؛
حکم پیوند عضو قطع شده در قصاص؛
قصاص، حق انحلالی یا مجموعی؟
غالب این مقاله‌ها، در فصلنامة فقه اهل بيت علیهم السلامانتشار یافته است.
افزون بر کتاب‌ها و مقاله‌های یادشده، با نظارت و اشراف علمی ایشان، مجموعه‌های فقهی ارزشمندی در مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، به نگارش در آمده که برخی از این قرار است:
مُوسُوعَةُ فقهِ الاسلامی طِبقاً لِمَذهَبِ أَهلِ البَیت؛ (در 40 جلد)
مُوسُوعَةُ فِقهِ المُقارَن؛(در 10 جلد)
جَواهِرُ الکَلامِ فی ثَوبِهِ الجَدید؛
مُعجَمُ جَواهرُ الکَلامِ؛
فرهنگ فقه.
آيت الله سیدمحمود هاشمي شاهرودي، پس از عمری تلاش خستگی‌ناپذیر در عرصه فقاهت و سیاست، سرانجام سوم دي‌ماه 1397 در سن هفتادسالگی دعوت حق را لبيک گفته و در جوار مضجع منور حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها آرمید.
