جهادگري در محراب
سال پيش در چنين روزهايي، آواي وحدت بخش خطبه‌هاي جمعه بزرگمردي از تبار مصلحان و مجاهدان درگوش ملت ايران پيچيد و آغازين نماز جمعه تهران به امامت مجاهد نستوه آيت‌الله سيد‌محمود طالقاني در زمين چمن دانشگاه تهران اقامه شد. طالقاني اما، قبل از شروع نهضت امام خميني(ره) در سال 1341، در سخنراني تاريخي «جهاد و شهادت» درباره شرايط لازم براي برپايي نماز جمعه سخن گفته و خاطر‌نشان ساخته بود كه تنها با تشكيل يك حكومت اسلامي و وجود يك امام عادل برگزاري نماز جمعه واجب است. زنده‌ياد محمود مرتضايي‌فر- كه خود سال‌ها در مسجد هدايت تهران مكبر نمازهاي طالقاني بود- دراين‌باره مي‌گويد:
«يك بار در ماه مبارك رمضان، آيت‌الله طالقاني بين دو نماز در مسجد هدايت، پشت به محراب ايستادند و خطاب به حضار گفتند من از سخنراني منع شده‌ام. مي‌خواهم در فاصله دو نماز برايتان يك مسئله شرعي را درباره نماز جمعه عنوان كنم. نماز جمعه، واجب تخييري است و در دين اسلام اهميت خاصي دارد. علت چيست كه در تمام دنياي اسلام نمازجمعه برگزار مي‌شود، ولي شيعيان از اين كار استنكاف مي‌كنند؟ پاسخ اين است كه برگزاري نماز جمعه در سه مقطع واجب است: اول حضور امام زمان(عج)، دوم حضور نايب ايشان كه براي اقامه نماز تعيين شده باشد و سوم به شرط آنكه حاكم عادلي بر كشور حكومت كند. تا كنون هيچ يك از اين شرايط محقق نشده است و لذا شيعيان، نماز جمعه را به معناي صحيح و واقعي‌اش برگزار نكرده‌اند، زيرا اولاً امام زمان(عج) غايب هستند، ثانياً كسي از سوي ايشان براي انجام اين كار تعيين نشده است و ثالثاً حاكم عادلي بر كشور حكومت نمي‌كند. از آنجا كه نماز جمعه يك نماز حكومتي است، برگزاري آن تأييد حكومت وقت محسوب مي‌شود و شيعه در طول تاريخ و در زمان حال نخواسته و نمي‌خواهد با برگزاري اين نماز، حكومت را تأييد كند. ايشان در پوشش بيان يك مسئله شرعي، هر چه را كه لازم بود بالاي منبر بگويند، گفتند و در واقع از بيان همين مسئله شرعي، يك هدف سياسي را دنبال كردند. همان شب مأموران ساواك به منزل ايشان ريختند و به خاطر اينكه شاه را غير عادل ناميده بودند، دستگيرشان كردند.»
با پيروزي انقلاب اسلامي و به دنبال درخواست عده‌اي از مردم كه خواستار برپايي نماز جمعه بودند، آيت‌الله طالقاني- كه حتي تجربه تشكيل نماز جمعه در زندان را داشت- پس از مشورت با دوستان و عده‌اي از علما پيشنهاد تشكيل و برپايي نماز جمعه در تهران و شهرستان‌ها را به حضرت امام(ره) كرد. دكتر احمدجلالي كه خود از همياران آيت‌الله در برپايي اين نماز عبادي- سياسي بوده، دراين‌باره مي‌گويد: «صبح فرداي آن شب كه امام انقلاب، آيت‌الله طالقاني را به امامت جمعه تهران منصوب كردند، بنده به مرحوم آقاي اشراقي، داماد امام تلفن زده و خواهش كردم همان موقع خدمت امام برسند و پيشنهاد كنند كه ايشان بياني در قالب حكم يا فتواي شرعي صادر بفرمايند تا بر آن اساس، مردم نماز جمعه را كه قرن‌ها در شيعه متروك شده و ذهن عبادي جامعه با آن آشنا نيست، جدي تلقي كنند. نگراني ما از آن جهت بود كه ناآشنايي اذهان و ساقط شدن نماز ظهر مردم، موجب شود كه نماز جمعه، شكوه شايسته خود را پيدا نكند. آقاي اشراقي اين پيشنهاد را پسنديد و گفت كه نيم ساعت بعد، براي دانستن نتيجه به ايشان تلفن كنم.
در تماس بعدي، ايشان عكس‌العمل امام را اين گونه نقل كرد: احتياجي نيست، تعيين آقاي طالقاني به امامت، كافي است كه نماز جمعه بگيرد. اين بار هم تشخيص امام درست بود. آيت‌الله طالقاني، اولين نماز جمعه را در دانشگاه تهران امامت كردند. صحن دانشگاه و خيابان‌هاي اطراف تا خيابان فلسطين، بلوار كشاورز و بخشي از پارك لاله مملو از جمعيت بود. صحنه با بالگرد تلويزيون فيلمبرداري و همان شب پس از اخبار از شبكه اول پخش شد. آن شب، سنّت پخش خطبه‌هاي نماز جمعه از تلويزيون شروع شد. فرداي آن روز، يعني شنبه ششم مرداد 1358 به قم رفتم و از حاج احمد آقا پرسيدم: «آقا از فعاليت تلويزيون در مورد ترتيبات نماز جمعه و پخش آن راضي بودند؟» ايشان گفت: «ديشب آقا روي زمين ساكت نشسته بودند و پخش خطبه‌هاي نماز جمعه را تماشا مي‌كردند.
وقتي صحنه‌اي را كه بالگرد گرفته بود، ديدند، در حالي كه با تكيه روي دست‌هايشان قدري از روي زمين بلند شده بودند، با خوشحالي گفتند عجب نمازي شد! با شنيدن اين جمله همه خستگي‌ام از بين رفت.»
با موافقت امام خميني(ره) اولين نماز جمعه تهران به امامت طالقاني در اولين ماه رمضان 1358 در محل دانشگاه تهران برپا شد. وي در اولين خطبه اولين نماز جمعه، نماز جمعه را به معني «اقامه عدل، حق و قسط» دانستند و گفتند: «نماز جمعه مظهر كاملي است از صف توحيدي ملت اسلام و در عين حال آگاهي، هوشياري، افشا كردن دسايس دشمن و مطلع كردن همه مسلمانان به وظايف و مسئوليت‌هايي كه لااقل در مدت يك هفته در پيش دارند... بعد از اينكه اسلام، موازين و احكام اسلام به صورت‌هاي ديگر و انحرافي درآمد و صف جمعه وابسته به صف طاغوت‌ها شد، شيعه در اقامه اين جماعت و اقامه اين اجتماع توقف كرد، ولي امروز كه طاغوت‌ها و طاغوتيان اين كشور سرنگون شده و رهبري، رهبري الهي است، امامت است، عدل است، قسط است، بايد ما و همه برادران ما در شهرها، قصبات و اطراف كشور همانطوري كه امام خميني خواستند، اين صف را تشكيل بدهند.»
در سومين نماز جمعه انبوه جمعيت و مشتاقان نمازجمعه طالقاني به‌قدري زياد و فشرده بودند كه خودروي حامل وي با سختي از خيابان‌ها گذشت و با نيم ساعت تأخير به محل دانشگاه تهران رسيد. جالب اينكه وي پس از رسيدن به جايگاه اقامه نماز با ديدن سايبان مختصري كه بالاي سر ايشان ساخته بودند، ناراحت و متذكر شدند: «بهتر است اين بساط را برداريد. مگر من با اين مردم كه ساعت‌ها زير آفتاب گرم و سوزان نشسته‌اند چه فرقي دارم؟ چرا بين ما و مردم فاصله ايجاد مي‌كنيد؟!»
آيت‌الله طالقاني تا قبل از رحلت پنج نماز جمعه و يك نماز عيد فطر در دانشگاه تهران و يك نماز در بهشت‌زهرا كه آخرين نماز جمعه به امامت ايشان بود، اقامه كردند و در همه اين نمازها ضمن پرداختن به مسائل لازم روز، همواره به مسئله شورا و تعيين سرنوشت مردم به دست خود تأكيد مي‌كردند. يادش گرامي باد.
منبع: علي احمدي فراهاني
