شرحی بر دعای هفتم صحیفه بر اساس توصیه مقام معظم رهبری (مدظله العالی)

چ, 12/14/1398 - 08:03
شرحی بر دعای هفتم صحیفه بر اساس توصیه مقام معظم رهبری (مدظله العالی)

نکاتی پیرامون دعای هفتم صحیفه سجادیه

دعای هفتم صحیفه سجادیه به آسان شدن دشواری‌ها به دست خدا و فراهم آمدن اسباب حیات به واسطه رحمت الهی اشاره دارد. این دعا در ۱۰ فراز از امام سجاد(ع) نقل شده است. از آموزه‌های این دعا این است که همه چیز فقط به خواست خداوند جریان دارد و اگر خداوند کسی را ذلیل کند، هیچ یاوری نمی‌یابد. پس از شیوع ویروس کرونا  مقام معظم رهبری هم در بیانی پیرامون این دعا فرمودند :« حالا اگر به طور مشخّص هم آدم بخواهد توصیه کند، من توصیه می کنم دعای هفتم صحیفه‌ی سجّادیّه را که در مفاتیح هم هست این دعا: یَا مَن‌ تُحَلُّ بِهِ‌ عُقَدُ الْمَکَارِهِ وَ یَا مَنْ یُفثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدَائِد؛ این دعا دعای خیلی خوبی است، خوش‌مضمونی است، با توجّه به معنا این دعا را بخوانند و با این الفاظ زیبا از خدای متعال بخواهند.»[1]

برای رفع گرفتاری‌ها، توصیه به ختم این دعا با آداب خاصی از جمله خواندن آن بعد از نماز صبح و در بین الطلوعین با طهارت شده است. این دعا به زبان عربی و فارسی شرح شده است.

آموزه‌های دعا

   1 -  گره هر سختی به دست خدا گشوده می‌شود و دشواری‌ها به لطف او آسان می‌گردد.

    2 - وسایل زندگی و اسباب حیات به واسطه رحمت الهی فراهم می‌آید و قضا به قدرت او جریان می‌گیرد.

   3 -  همه چیز فقط به خواست و اراده تکوینی خداوند جریان دارد؛ به گونه‌ای که بی‌آنکه فرمان دهد، همه چیز فرمانبرند و بی‌آنکه نهی کند، از کار می‌ایستند.

    4 - کسی نمی‌تواند از آنچه خداوند انجام می‌دهد، جلوگیری کند و آنچه خداوند انجامش را دشوار می‌کند، کسی نمی‌تواند آسانش کند.

   5 -  آن را که خداوند ذلیل کند، هیچ یاوری نمی‌یابد.

نحوه ختم

در برخی از آثار طریقه‌ای برای ختم این دعای نقل شده است: این ختم از یکشنبه آغاز شده و در هر روز دعای مذکور را ده مرتبه تا سی روز خوانده می شود و بعد از پایان دعا، یک نفس یا رب گفته می شود تا نفس قطع شود، آن گاه در سجده حاجت خویش را از خدای سبحان بخواهد. تذکر این که، باید قبل از شروع دعای مذکور، ده مرتبه صلوات بفرستید و بعد از صلوات و قبل و بعد از دعا، چهل مرتبه یا الله بگوئید. ولیک این عمل [ختم دعا] را باید بین الطلوعین و بعد از نماز صبح انجام دهید و از محرمات و خوردن زیاد غذا در این سی روز اجتناب نمایید و شرایطی را نیز هم چون طهارت [وضو یا غسل یا تیمم ] و رو به قبله نشستن و حضور قلب، رعایت نمایید که ان شاء الله - تعالی - به حاجت خویش نائل خواهید آمد.[2]

شرح‌ها

این دعا در این آثار شرح شده است:

شرح‌های فارسی

   1 -  دیار عاشقان اثر حسین انصاریان، جلد ۴، صفحه ۱۰۳ تا ۲۲۴.

  2 -   شهود و شناخت اثر حضرت آیت الله محمدحسن ممدوحی کرمانشاهی، جلد ۱، صفحه ۴۲۵ (به صورت مختصر).

  3 -   شرح و ترجمه صحیفه سجادیه اثر مرحوم آیت الله سیداحمد فهری.

  4 -   شرح صحیفه سجادیه اثر محمد بن سلیمان تنکابنی.

شرح‌های عربی

 1 -   آفاق الروح اثر سید محمدحسین فضل الله.

   2 -  ریاض السالکین فی شرح صحیفه سید الساجدین اثر سید علیخان حسینی، جلد ۲، صفحه ۳۰۱ تا ۳۲۵.

  3 -   فی ظلال الصحیفه السجادیه اثر محمد جواد مغنیه، صفحه ۱۳۵ تا ۱۴۱.

شرح‌های لغوی

آثاری که لغات دعا را توضیح داده و معنا کرده‌اند:

    1 - تعلیقات علی الصحیفه السجادیه اثر محمد بن مرتضی فیض کاشانی.

    2 - حل لغات الصحیفه السجادیه اثر محمدباقر شفیع حسینی.

   3 -  شرح الصحیفه السجادیه اثر عزالدین جزائری.

و امام متن دعا

وَ کانَ مِنْ دُعَائِهِ علیه‌السلام إِذَا عَرَضَتْ لَهُ مُهِمَّةٌ أَوْ نَزَلَتْ بِهِ، مُلِمَّةٌ وَ عِنْدَ الْکرْبِ

دعای امام سجاد (علیه السلام) هنگامی که برایش مهمی دست می‌داد یا رنجی فرود می‌آمد

یا مَنْ تُحَلُّ بِهِ عُقَدُ الْمَکارِهِ، وَ یا مَنْ یفْثَأُ بِهِ حَدُّ الشَّدَائِدِ، وَ یا مَنْ یلْتَمَسُ مِنْهُ الْمَخْرَجُ إِلَی رَوْحِ الْفَرَجِ.

ای کسی که گره هر سختی به دست تو گشوده شود و‌ ای که تندی شدائد به عنایتت می‌شکند،‌ ای که راه بیرون‌شدن از تنگی و رفتن به سوی آسایش از تو خواسته شود

ذَلَّتْ لِقُدْرَتِک الصِّعَابُ، وَ تَسَبَّبَتْ بِلُطْفِک الْأَسْبَابُ،

دشواری‌ها به لطف تو آسان گردد و وسایل زندگی و اسباب حیات به رحمت تو فراهم آید

شرح[3]:

عقده های روحی انسان آن چنان پیچیده است كه در روان شناسی جدید بعضی را غیر قابل حل و بعضی را بسیار مشكل تشخیص داده اند و توان علاج آن ها را در مرزی دانسته اند كه از عهده بسیار كمی از متخصصین بر می آید. پیچیدگی بسیاری از گرفتاری ها پیچش نظام روحی افراد است، ولی خدای متعال گره های كوری كه به دست هیچ كس باز نمی شود را به آسانی می گشاید و می داند كه چگونه باید بندگان مبتلا و گرفتار را به سامان برساند.

این جاست كه یاس و ناامیدی انسان زایل می شود، زیرا با كرم او همه چیز حل می گردد و كمترین نگرانی در كار نخواهد بود. زیرا كلید همه اسرار گره خورده عالم در ارتباط با تدبیر حكیمانه خداوند قرار دارد.

ای دل آر سیل فنا بنیاد هستی بر كند

چون ترا نوح است كشتیبان ز طوفان غم مخور

این دل غمدیده حالش به شود دل بد مكن

این سر شوریده باز آید به سامان غم مخور

پس، گذشته از آن كه گشایش هر در بسته ای به ید قدرت اوست، شكنندگی مصائب و حاد بودن آنان نیز در برابر قدرت و پشتیبانی او كند گردیده و از كنار زندگی بدون هیچ گونه اصطكاكی عبور خواهد كرد، و به همین دلیل حضرت فرموده كه فقط به وسیله تو خروج از وادی غم میسور است و هیچ چیز برای تو مشكل نیست.

عبارت آخر این فراز از دعا، جالب ترین قسمت آن است كه فرمود: تسببت بلطفك الاسباب ؛ یعنی نظام جبری علت و معلولی در سلطه ی قدرت تو ضرورت و جبر پیدا كرده و همه سبب ها و علت ها به تو باز می گردد؛ به دیگر بیان: خدای متعال خود سبب ساز است، یعنی علت و معلول و رابطه ای بین این دو جملگی در قبضه قدرت اوست و هیچ چیز یا كس دیگر بر آن حاكم نمی باشد. تنها اوست كه محكوم هیچ ضرورتی نخواهد بود، بلكه هم چنان كه قرآن كریم فرموده: و انا فوقهم قاهرون[4]

بدین سان است كه در قلب و خاطر بندگان صالح خدا یاس و نومیدی از بن و ریشه خشكیده و هیچ گاه بن بست در زندگی آنان معنی ندارد.

وَ جَرَی بِقُدرَتِک الْقَضَاءُ، وَ مَضَتْ عَلَی إِرَادَتِک الْأَشْیاءُ.

و قضا به قدرتت جریان گیرد و همه چیز به اراده تو روان شود

فَهِی بِمَشِیتِک دُونَ قَوْلِک مُؤْتَمِرَةٌ، وَ بِإِرَادَتِک دُونَ نَهْیک مُنْزَجِرَةٌ.

تنها به خواست تو بی‌آنکه فرمان دهی، همه چیز فرمان برد، و هر چیز محض اراده‌ات بی‌آنکه نهی کنی از کار بایستد

أَنْتَ الْمَدْعُوُّ لِلْمُهِمَّاتِ، وَ أَنْتَ الْمَفْزَعُ فِی الْمُلِمَّاتِ، لَا ینْدَفِعُ مِنْهَا إِلَّا مَا دَفَعْتَ، وَ لَا ینْکشِفُ مِنْهَا إِلَّا مَا کشَفْتَ

در تمام دشواری‌ها تو را می‌خوانند و در بلیات و گرفتاری‌ها به تو پناه جویند، غیر از بلایی که تو دفع کنی بلایی برطرف نگردد و گرهی نگشاید مگر تواش بگشایی،

شرح:

قضا در اصطلاح علم كلام، عبارت از حتمیت نظام موجود عالم است ؛ امری است كه باید باشد و تخلف ناپذیر است. به طوری كه با احكام و روابط و قواعد حتمیه آن به مبارزه و مقابله نمی توان پرداخت و هرگونه مبارزه ای با واقعیات آن محكوم به شكست است. پس، قضا به معنی حتمیت و قطعی بودن موجودات و جریان های گوناگون و روابط بین آن هاست كه امورات آن فقط به دست خداوند متعال است و هیچ كس دیگری را در این فعل و انفعالات تكوینی سهمی نیست.

اراده خدا نیز عبادت از مبدئیت موجودات است كه دارای نظام اصلح است و غیر اصلح بر حسب سایر موجودات را اداره نمی فرماید. پس وجوب و حتمیت موجودات عالم از جناب حق است كه با علم به نظام احسن آن ها، یكایك را در مجرای اصلی خود قرار داده است.

پس موجودات به محض وجوب مصلحت، در خارج یافت شوند؛ بدون آن كه هیچ حاجتی به قول داشته باشند و با نداشتن مصلحت لازم، متحقق نمی شوند، بدون این كه به نهی و بازدارندگی نیازی وجود داشته باشد.

اصول زندگی ما دارای آن چنان امتیازاتی است كه با نبودن هر یك از آن ها، جز پریشانی چیز دیگری نصیب نخواهد بود. پس در مهمات زندگی جز از او حاجتی نخواهیم داشت، برای استحكام همان اصول است كه آنكه دارای بینش و آگاهی بیشتری است جز به سوی خدای بزرگ كه منشا تمامی خرد و كلان هستی است حركت نمی كند. لذا اگر انسان این واقعیت را شناخت، در بر طرف شدن نابسامانی ها جز به مبدئیت متعالی به كس دیگری متوسل نمی گردد.

 وَ قَدْ نَزَلَ بی‌ یا رَبِّ مَا قَدْ تَکأَّدَنِی ثِقْلُهُ، وَ أَلَمَّ بی‌مَا قَدْ بَهَظَنِی حَمْلُهُ.

الهی بلایی بر من فرود آمده که سختی و ثقل آن مرا در هم شکسته و گرفتاری‌هایی بر من حمله‌ور شده که تحملش برای من دشوار است

وَ بِقُدْرَتِک أَوْرَدْتَهُ عَلَی وَ بِسُلْطَانِک وَجَّهْتَهُ إِلَی.

و آن را تو از باب قدرتت بر من وارد کرده‌ای و به اقتدار خود متوجه من نموده‌ای

فَلَا مُصْدِرَ لِمَا أَوْرَدْتَ، وَ لَا صَارِفَ لِمَا وَجَّهْتَ، وَ لَا فَاتِحَ لِمَا أَغْلَقْتَ، وَ لَا مُغْلِقَ لِمَا فَتَحْتَ، وَ لَا مُیسِّرَ لِمَا عَسَّرْتَ، وَ لَا نَاصِرَ لِمَنْ خَذَلْتَ.

اله من، چیزی را که تو آورده‌ای کسی نبرد و آنچه تو فرستاده‌ای دیگری باز نگرداند و بسته تو را کسی نگشاید و چیزی را که تو بگشایی دیگری نبندد و آنچه را تو دشوار نموده‌ای کسی آسان نکند و آن را که تو ذلیل کرده‌ای یاوری نباشد

شرح:

شداید و گرفتاری ها و حوادث ناگوار گاهی چنان انسان را خسته و ناتوان می كنند كه تمام توان خود را از دست داده و تحمل كمترین فشار درونی و بیرونی را ندارد، و در مسیر زندگی خود جز تاریكی و یاس و ناامیدی چیزی نمی بیند و درهای نجات را بر خود بسته می انگارد.

پریشانی ایام نیز گاهی بدان جا می انجامد كه كسانی كه به خدا ایمان ندارند و یا توكل مناسبی در آنان نیست را به خودكشی و خاتمه دادن به زندگی می كشاند؛ یعنی آنان ترك زندگی را بر خود زندگی ترجیح می دهند؛ ولی آنان كه به خدای متعال یعنی قدرت حكیمانه برتر و نیروی لایزال غیر متناهی امیدوارند، هرگز شداید زندگانی بر آنان غالب نمی گردد. لذا به هر مقدار كه حوادث ناگوار آنان را احاطه كند، نه تنها امیدشان به یاس تبدیل نمی شود، بلكه قدرت فوق العاده ای از ایمان به دست می آورند كه آن را سپر حوادث قرار می دهند. همین نكته است كه سبب تقویت ضریب نیرو در افراد با ایمان می شود و لذا قرآن كریم فرموده: ... ان یكن منكم عشرون صابرون یغلبوا ماتین ...[5] نیروی بیست نفر انسان مؤ من متوكل، بیش از نیروی دویست نفر و غالب بر آنان خواهد بود، زیرا آنان در مكتب اهل بیت تربیت شده اند و معتقدند كه و لا صارف لما و جهت و لا مغلق لما فتحت آنچه را او به سویی حركت دهد هرگز مانعی بر سر راهش نخواهد بود و آن در را كه او ببندد، هرگز كلیدی نخواهد داشت. و لا ناصر لمن خذلت و آن كس را كه در حریم نصرت و یاری تو قرار نگیرد، هرگز یاوری نخواهد داشت. و لذا در آیه كریمه آمده است: ان ینصركم الله فلا غالب لكم و ان یخذلكم فمن ذالذی ینصركم من بعده.[6]

فَصَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ افْتَحْ لِی یا رَبِّ بَابَ الْفَرَجِ بِطَوْلِک، وَ اکسِرْ عَنِّی سُلْطَانَ الْهَمِّ بِحَوْلِک، وَ أَنِلْنِی حُسْنَ النَّظَرِ فِیمَا شَکوْتُ، وَ أَذِقْنِی حَلَاوَةَ الصُّنْعِ فِیمَا سَأَلْتُ، وَ هَبْ لِی‏ مِنْ لَدُنْک رَحْمَةً وَ فَرَجاً هَنِیئاً، وَ اجْعَلْ لِی مِنْ عِنْدِک مَخْرَجاً وَحِیاً.

پس بر محمد و آلش درود فرست و به رحمتت الها - در آسایش را به رویم باز کن و به قدرتت صولت سلطان غم را در میدان حیات من بشکن و مرا در موردی که از آن شکوه دارم به عنایت و احسانت کامیاب کن و به درخواست من شیرینی اجابت بچشان و از سوی خودت رحمت و گشایشی دلخواه نصیبم فرما و برایم نجات و خلاصی سریع از گرفتاری‌ها مقرر کن

شرح:

در فراز قبل، امام علیه السلام توجه گرفتاری و شدت نگرانی ها به خویش را بر شمرد و ضعف خود را نسبت به تحمل آنان بیان داشت. در این فراز، حضرت بر محمد و آلش درود فرستاده و از خدای متعال درخواست فرج و گشایش و رفع غم و هم از خویش را فرموده است.

اما این كه قبل از بیان حاجت بر محمد و آلش درود فرستاده سرش آن است كه خداوند متعال حتما درود بر پیامبر را به اجابت می رساند؛ زیرا قابلیت از طرف پیامبر و اهل بیت آن بزرگوار تمام شده است و فاعلیت نیز در خدای متعال كامل می باشد. از این رو اجابت حتمی خواهد بود، و خدای متعال اجل و اكرم از آن است كه از میان دو سؤ ال، یكی را مقرون به اجابت و دیگری را مردود فرماید. از این رو بسیاری از ادعیه مقرون به درود بر پیامبر و آلش می باشد.

امام علیه السلام برای برطرف شدن گرفتاری ها تعبیرات مختلفی آورده است، از قبیل فتح باب، فرج و شكستن سلطه هم و غم، طلب و حسن نظر جناب حق، چشیدن شیرینی در بخش رحمت و گشایشی گوارا و بیرون رفتن سریع از گرفتاری ها. البته بعید نیست كه هر یك از این عنوان ها در ارتباط با نوعی خاص از گرفتاری ها باشد؛ خروج از بعضی مصائب، شكستن سلطه هم و غم است، مانند فقر و قرض و دشمن غدار و مكار. و بعضی دیگر مانند چشیدن شیرینی است، مانند عافیت از دردها و مرض ها، كه پس از بهبودی آرامش پیدا شده و بسیار لذت آور است. طلب حسن نظر در مواردی است كه تقاضای نعمت بیشتر و لطف زاید است، و گشایش گوارا مانند از غربت نجات یافتن و راه گم كرده را پیدا كردن و یا دوست از دست رفته را باز یافتن.

خروج سریع هم در مواردی همچون در بند دشمن افتادن و به همدم ناجنس مبتلا گردیدن مصداق دارد كه در حقیقت، امام معصوم علیه السلام به خوبی همه آن ها را تعلیم داده و به ما آموخته كه چگونه در موارد مختلف از خدای متعال درخواست یاری كنیم.

وَ لَا تَشْغَلْنِی بِالاهْتِمَامِ عَنْ تَعَاهُدِ فُرُوضِک، وَ اسْتِعْمَالِ سُنَّتِک.

و مرا به خاطر چیرگی غم از رعایت واجبات و به کار بستن مستحبات خود باز مدار

فَقَدْ ضِقْتُ لِمَا نَزَلَ بی‌یا رَبِّ ذَرْعاً، وَ امْتَلَأْتُ بِحَمْلِ مَا حَدَثَ عَلَی هَمّاً، وَ أَنْتَ الْقَادِرُ عَلَی کشْفِ مَا مُنِیتُ بِهِ، وَ دَفْعِ مَا وَقَعْتُ فِیهِ، فَافْعَلْ بی‌ذَلِک وَ إِنْ لَمْ أَسْتَوْجِبْهُ مِنْک، یا ذَا الْعَرْشِ الْعَظِیمِ.

چرا که من به سبب آنچه به سرم آمده بی‌تاب و توان شده، و قلبم از تحمل آنچه در زندگیم رخ نموده، لبریز از اندوه گشته و تو به رفع گرفتاری‌هایم و دفع آنچه در آن در افتاده‌ام توانایی پس قدرتت را درباره من به کار بر، گرچه از جانب تو مستحق آن نیستم‌، ای صاحب عرش عظی

شرح:

در این فراز، امام علیه السلام از خدای متعال عافیتی را درخواست می فرماید كه در پناه آن بتواند به عهد بندگی پایبند باشد و رسوم عبودیت را چنان كه باید انجام دهد و تكالیف خود را به انجام رساند؛ زیرا شرط اول در رسیدن به نقطه مقصود عافیت است ؛ شرطی كه با نبود آن، حركت به طرف مطلوب میسور نیست. لذا گاهی یك فرد در تمام عمر خود همدم رنج و تعب و مرض و آفت است و نمی تواند كمتر قدمی برای پیشرفت خود بردارد.

البته به خوبی روشن است كه آن كه گرفتاری ها طاقتش را طاق كرده و قلب و خاطرش مالامال از غم و غصه است، نمی تواند به وظایف خود به درستی عمل كند؛ زیرا توان او در تقابل با گرفتاری ها به صفر رسیده و از كار و عمل به تنگ آمده است ؛ به قول آن شاعر:

به گرداگرد خود چندان كه بینم

بلا انگشتری و، من نگینم !

معلوم است كه در چنین موقعیتی، فرصتی برای كسی وجود نخواهد داشت !

البته كسانی هم هستند كه در شرایط دشوار، در امتحان های سخت قرار گرفته اند و سربلند بیرون آمده اند اینان بهترین زمینه رشد را در هنگام گرفتاری های متعدد یافته اند.

من از درمان و درد و وصل و هجران

پسندم آنچه را جانان پسندد

چنین افرادی، پیوسته درد را بهتر از عافیت و فقر را بهتر از غنا می دانند، زیرا یگانه عامل رشد خود را در این ورطه هولناك و سهمگین دیده اند. البته چنین اشخاصی بسیار كم هستند و از نوادر روزگار به شمار می آیند؛ همانند حضرت زینب علیها السلام كه پس از جریان عاشورا با كمال قدرت در مقابل یاوه گویی های ابن زیاد خبیث فرمود: و ما زایت الا جمیلا.

البته آنچه امام در این فراز فرموده اند، جملگی مربوط به مردم متوسط و دینداران معتقد به مبدا و معاد است كه در مراتب وسط هستند، نه مربوط به انسان های كامل !

 

گردآوری : مسعود حیدری

 

[1] - بیانات ۱۳۹۸/۱۲/۱۳ پس از کاشت نهال در آستانه روز درختکاری

[2] -  اکبری ساوجی، آب حیات، ۱۳۹۲ش،دستور۱۸۶                     

[3] - برگرفته از درس گفته های حضرت آیت الله ممدوحی(حفظه الله)

[4] - اعراف 127

[5] - انفال 65

[6] - آل عمران 160

دیدگاه ها

  • دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تایید در وب منتشر خواهد شد.
  • پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط باشد منتشر نخواهد شد.

افزودن دیدگاه جدید

Restricted HTML

  • تگ‌های HTML مجاز: <a href hreflang> <em> <strong> <cite> <blockquote cite> <code> <ul type> <ol start type> <li> <dl> <dt> <dd> <h2 id> <h3 id> <h4 id> <h5 id> <h6 id>
  • خطوط و پاراگراف‌ها بطور خودکار اعمال می‌شوند.
  • Web page addresses and email addresses turn into links automatically.